O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


  Qarang:  Shovsil  Z i^ d o v .  Al-M oturidiy  hayoti  va  merosi.  Toshkent,  2000



Download 10,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/412
Sana12.09.2021
Hajmi10,33 Mb.
#172143
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   412
Bog'liq
Inson falsafasi. Choriyev A

1  Qarang:  Shovsil  Z i^ d o v .  Al-M oturidiy  hayoti  va  merosi.  Toshkent,  2000, 

20-bet.

141



qobiliyati  yotmog‘i  darkor.  Xuddi  o‘sha  oraliq  yo‘l,  turli  muno- 

zaralarda,  bahslarda  (masalan:  vahiy  va  aql,  Olloh  va  inson, 

Olloh  va  olam  va  hokazo)  qandaydir  bir  mantiqiy  mutanosiblik 

bo‘lishini  taqozo  etadi.

Mantiqiy  mutanosiblik  usulini  musulmon  falsafasida  dastlab 

hanafiylar  tatbiq  etgan  edilar.  Hanafi’ya  sunniylikning  yirik  oqim- 

laridan  biriga  aylangach,  ushbu  usulni  nafaqat  Xudoning,  balki 

insonning  xulq-atvorini  o ‘rganish  jarayoniga  ham  tatbiq  etdi. 

Ushbu  usulni  fikrlash  madaniyatining  o‘ziga  xos  xususiyati 

darajasiga  ko‘tardi.  Shuningdek,  al-Moturidiyning  fikriga  ko‘ra, 

mantiqiy  mutanosiblik  bilish  jarayonida  hissiy  idrok,  naql  va  aql 

usullarining  birining  ikkinchisi  bilan  tengligini,  o‘zaro  aloqa- 

dorligini  ifodalaydi.

Al-Moturidiy  olamning  yaxlit,  bir  butunligini  tavsiflashda 

olamdagi  har  bir  jism  nisbiy  mustaqil  ekanligi,  o‘sha  jismlar- 

ning  o'ziga  xos  xususiyatlari  borligini  isbotlashga  urindi.  Olam­

ning  yaratuvchisi  bilan  u  yaratgan  mavjudot  o'rtasidagi  o‘zaro 

aloqadorlikni  aniqlab  berish  maqsadida,  inson  xatti-harakatining 

ikki  xil  andozasini  ishlab  chiqdi.  Samarqandlik  allomaning  fikriga 

muvoflq,  Xudo  borlig‘ining  eng  muhim  xususiyati  shundaki, 

birinchidan,  u  mustaqil  va  hech  kimga  tobe  emas,  ikkinchidan, 

mu’taziliylar  aytganidek,  uni  aql  bilan  anglab  olsa  bo‘ladi'.

Shunday  qilib,  al-Moturidiy  musulmonlarning  muqaddas  ki­

tobi  Qur’oni  Karim  g'oyalarining  kishilar  e’tiqodiga  aylanishida 

fikrlash  madaniyatining  mantiqiy  mutanosiblik  usulining  ahami- 

yatini  aniqlab  berdi.  Ilohiy  g‘oyalarning  inson  e’tiqodiga  aylan- 

ish  jarayonini  aql  chig‘irig‘idan  o‘tkazib  tahlil  qildi.  Xuddi 

shuning  uchun  ham  moturidiya  Kalomning  (Qur’oni  Karim- 

ning)  mazmun  mohiyatini  yanada  chuqurroq  bilishga  xizmat 

qiladi.  U  musulmon  e’tiqodining  mag‘zini  tashkil  etgan,  sun­

niylikning  asosi  bo‘lgan  hanafi’ya  ta’limotining  rivojlanish  bos- 

qichlarini  aniqroq  tushunib  olishga  ko‘mak  beradi.

Moturidiya  ta ’limotini  yanada  rivojlantirishda  Abu  al-Mu’yin 

an-Nasafiy,  Ahmad  as-Samarqandiy,  Abu  al-Hasan  al-Poz-




Download 10,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   412




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish