O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 

Qarang:  Boborahim  Mashrab.  Tanlangan  asarlar.  Toshkent,  1971;  Boborahim 

Mashrab.  Mehribonim  qaydasan.  Toshkent,  1990;  Shoh  Mashrab  qissasi.  Toshkent, 

1991;  Hoshimxonov  M.  Mashrabi  m o‘tabar  o ‘zum.  Toshkent,  2001.

279

---

XVI—XVII  asrlar  musulmon  falsafasida  barkamol  inson 

g‘oyalarini  targ‘ibot  va  tashviqot  qilishda  fidoyilik  qilgan  shoir- 

lardan  yana  biri  —  So‘fi  Olloyor  edi1.  U  sunniylik  g‘oyalari 

tarafdori,  ayniqsa,  naqshbandiya  ta’limotining  targ'ibotchisi  edi. 

Asarlarida  ilohiy  muhabbat,  Payg‘ambarlarga  sadoqat,  ayniqsa, 

islomiy  imonni  har  tomonlama  ulugMadi.  Inson  faoliyatidagi 

g'ayriinsoniy  qiliqlar,  m a’naviy-axloqiy  qashshoqlik  sabablarini 

imonsizlikdan  izladi.  Shuning  uchun  ham  odamlarni  imonli 

bo‘lishga  chorladi2.  Uning  fikriga  ko'ra,  imon  shunday  bir  ilo- 

hiy-axloqiy  «markazki»,  xuddi  shu  qudrat  tufayli  musulmonlar 

bir-birlariga  yaqinlashadilar.

Imonli  bo'lish  uchun,  eng  awalo,  Xudoni  tanimoq,  dil 

bilan  ham,  til  bilan  ham  uning  yaqinligini  tan  olmoq  zarur. 

Imonli  bo‘lishning  dastlabki  shartlaridan  biri  ziyoli,  bilimli, 

ilmli  kishilar  suhbatida  bo'lishdir.  Bunday  suhbatlarda  bo‘lgan 

inson  o ‘z-o‘zidan  munofiq,  johil  kimsalar  davrasidan  o‘zini 

olib  qocha  boshlaydi.  Ulamolar,  yaxshi  kishilar  suhbatida  bo‘lgan 

kishi  asta-sekin  savob  ishlar  qilishni  o ‘ziga  odat  qila  boshlaydi. 

Chunonehi,  tashnaga  suv  beradi,  bem ordan  hoi  so‘raydi, 

kambag‘al  bechoraga  shafqat  ko“rsatadi,  ota-ona  hurmatini  o‘rniga 

qo‘ya  boshlaydi  va  hokazo.  Imonli  kishi  barcha  yaxshiliklarga 

amal  qilishni  o‘ziga  odat  qiladi.

So‘fi  Olloyorning  fikriga  ko‘ra,  imon  mustahkamligini  ifo­

dalovchi  eng  muhim  alomat  —  so‘z  bilan  ish  (amaliyot) 

birligidir.  Amaliyotning  imondan  ajratilishi  imonsizlikdir.  ly- 

monsiz  kishilar  do‘zaxiy  odamlardir.  Shoirning  tushuntirishicha, 

imonni  mustahkamlamoq  uchun  uzluksiz  bilim,  ilm-urfon  egal- 

lamoq  zarur.  Haqiqiy  ilm  fidoyilari  —  Payg‘ambarlarning  vori- 

sidir.  Payg'ambarlar  esa  hech  qachon  pul,  mol-u  dunyo 

yig‘maganlar.  Olim-u  fozillardan  ilm-u  donish  meros  bo‘lib 

qolgan,  xolos.