O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  95-bet.

2  O'sha  asar,  50,  54—55-betlar.

3  O'sha  asar,  9-bet.

4  Olsha  asar,  9-befc

201

---

Inson  hayotining  m a’nosi,  mohiyati  va  mazmunini  aniqlashga 

urinib  ko‘rdi.

Insonning  ma’naviy  madaniyati  to‘g‘risidagi  Yusuf  Xos  Hojib, 

Ahmad  Yugnakiy,  Jaloliddin  Rumiy  qarashlarini  XIII  asrning 

oxiri,  XIV  asr  boshlarida  yashab  ijod  etgan  xorazmlik  faylasuf, 

shoir  Pahlavon  M ahmud1  yangi  fikrlar  bilan  boyitdi.

Pahlavon  Mahmud  X  asrdan  e’tiboran  Xuroson,  Mova­

rounnahr  shaharlarida  keng  tarqalgan  javonmardlik2  harakati­

ning  davomchilaridan  biri  edi.  Javonmardlik  harakatining  aso­

sida  ta ’masizlik,  beg‘arazlik,  ya’ni  o‘zidan  boshqadan  najot 

kutmaslik  g‘oyasi  yotardi.  Xuddi  shuning  uchun  ham  ushbu 

harakatning  maqsadi  kishilarni,  ayniqsa,  yoshlarni  jasoratga 

chorlashdan  iborat  edi.

Javonmardlik  harakati  an’analariga  qattiq  rioya  qilgan  shoir 

odamlar  bir-birlariga  madadkor-u  hamdard  bo‘lishlari  zarur,  de­

gan  g‘oyani  zo‘r  berib  targ‘ibot  va  tashviqot  qildi.  Kishilarga 

ko‘rsatilgan  madad  ta ’masizlikka,  beg‘arazlikka  asoslanmog‘i 

darkor.  Shuningdek,  Pahlavon  Mahmudning  fikriga  ko‘ra,  in­

sonning  eng  asosiy  xislatlaridan  biri  g‘oliblikdir.  G ‘olib  bo‘lmoq 

uchun  inson  o‘z  nafsini  jilovlay  bilishi  lozim.  Nafsni  yengan 

kishigina  chin  ma’nodagi  g‘oliblik  maqomiga  erishadi.  Shuning 

uchun  ham,  Pahlavon  Mahmud  raqibiga  qarshi  maydonga  tush- 

ganda,  o‘z  raqibining  kuragini  yerga  tegizish  uchun  butun  kuch- 

quwatini  ishga  solardi.

Pahlavon  Mahmud  o'zining  «Kanzul  haqoyiq»  («Hikmatlar 

xazinasi»)  asarida  do‘st-u  birodarlik  g‘oyalarini  tinimsiz  targ‘ibot 

qildi.  Odamlarni  do‘st-u  birodar  bo‘lib  yashashga  da’vat  etdi. 

Uning  fikriga  muvofiq  do‘st-u  birodar  bo‘lib  yashayotgan  kishi­

lar  bir-birlarining  manfaatlariga  zid  ish  qilmaydilar.  Bir-birla-