O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

2  0 ‘sha  asar,  34—35-betlar.

3  Jaloliddin  Rumiy.  M a’naviy  masnaviy.  Birinchi  jild.  Birinchi  kitob.  Toshkent, 

1999,  56, 

101-betlar.

198

---

m a’naviy  yetuk  kishi  fisq-u  fasodchilarga,  ig'vogarlarga  nisbatan 

zahar  bo‘lsa,  ma’rifatli,  insofli  solih  kishilar  uchun  bamisoli 

bir  tariyoqdir.  Ma’naviy  yetuk  kishi  hamisha  boshqalar  haqida, 

birovlarga  yaxshilik  qilish  yo‘llarini  qidirsa,  ma’naviy  qashshoq, 

xudbin,  xudparast  kishilar  faqat  o‘zgalarning  aybini  qidiradilar, 

undan  katta  «tog1»  yasaydilar.  Birovlar  boshiga  turli  fisq-u  fasod, 

b o ‘h to n lar  yog‘diradilar.  Boshqalar  boshiga  turli  balolar 

yog‘dirgan  kishi  o‘zini  o‘zi  yemiradi.  0 ‘zining  boshiga  o‘zi  yeta- 

di.  0 ‘sha  xastalik  oxir-oqibat  uni  go‘rga  tiqadi1.

Insonning  ma’naviy  qiyofasidagi  yaxshilik  bilan  yomonlik- 

ning  o‘zaro  aloqadorligi  haqida  fikr-mulohaza  yuritgan  Jalolid­

din  Rumiyning  ta’kidlashicha,  yaxshilik  bilan  yomonlik  biri  ik­

kinchisidan  ajralgan  holda  mavjud  bo‘lmaydi.  Agar  yomonlik 

bo‘lmasa  yaxshilikning  qadr-qimmatini  to la   tasawur  qilib  bo‘lmas 

edi.  Noxush  narsa  bo'lmaguncha,  xush  narsa  haqida  fikr-mulo- 

haza  yuritib  bolmaydi.  Yaxshi,  orif  odamni  yomonlagan  aslida 

orifning  yaxshiligini  gapirganidir.  Chunki  orif  odamlar  turli 

nomaqbul  ishlardan  qochadi,  yomonlik  uning  dushmani  ekan- 

ligi  rost.  Shuning  uchun  ham  orif  kishining  insoniy  fazilatlarini 

yomonlagan  kishi,  aslida  insonning  insoniyligining  dushmanidir 

va  o‘z  navbatida,  bilib-bilmay  orif  kishining  insoniy  fazilatlarini 

ulug‘laganidir.  Insondagi  oriflik  shunday  holda  bo‘ladiki,  uni 

tuzoqlar  bilan  ovlash  xom  xayol.  Tuzoqlar  qanchalik  pishiq  va 

yaxshi  bo‘lishiga  qaramay,  bu  ovga  noloyiqdir.  Orifning  ixtiyori

—  uning  o‘z  qo‘lida.  Hech  kim  uni  ixtiyoridan  mahrum  qilol- 

maydi,  ushlay  olmaydi2.

Insonning  ma’naviy  yetukligini  ifodalovchi  alomatlardan  biri

—  bilimga,  ilmga  chanqoqlikdir.  Bilimli,  ilmli  kishi  mustaqil 

fikrlash  qobiliyatiga  ega  boladi.  Boshqalaiga  taqlid  qilib  yashamaydi. 

Insonning  boshqalarga  ko‘r-ko‘rona  taqlid  qilishi,  ya’ni  taqlid- 

chiligi,  uning  ma’naviyatiga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Rumiyning 

tushuntirishicha,  taqlid  inson  bolasini  mustaqil  fikrlashdan 

benasib  qilib  qo‘yadi.  Atrofida  sodir  bo‘layotgan  hodisalar,