O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

«Rushnoinoma»,  «Saodatnoma»,  «Safarnoma»  kabi  asarlarida  bayon  etilgan.

163

---

sof  tutishi,  poklanib  turishi,  boshqalarning  qalbiga  ozor  yetkaz- 

masligi  kerak.

Nosir  Xisravning  tushuntirishicha,  inson  tabiatini  o‘zgartirishda 

tarbiyaning  o‘rni  va  ahamiyati  beqiyosdir.  Uning  fikriga  ko‘ra 

odamning  yomoni  bo'lmaydi.  Yomon  tarbiya  ko‘rgan,  xulq-atvori 

yaxshi  yoki  yomon  kishilar  bo‘lishi  mumkin,  xolos.  Insonning 

axloqiy  fazilatlari  haqida  fikr-mulohaza  yuritgan  mutafakkir,  inson 

axloqan  yetuk  bo‘lmog‘i  uchun  behad  mol-u  dunyo  to ‘plashga, 

bu  dunyoning  o ‘tkinchi  xursandchiliklariga  hirs-u  havas 

qo‘ymasligi,  boshqalarga  nisbatan  insofli,  adolatli  bo‘lishi,  beva- 

bechoralarga,  nogironlarga  rahm-shafqat  ko‘rsatishi,  ularning  turli 

gunohlarini  kechirishi  zarur.  M a’naviy-axloqiy  yetuk  bo‘lishini 

istagan  har  bir  kishi,  ilm  o‘rganishi,  aql-idrokini  uzluksiz 

takomillashtirib  bormog‘i  lozim.  Kishilar  orasida  faqat  aqllil&ri 

aqliy  lazzat  tomon  intiladilar.

Nosir  Xisravning  e’tirof  etishicha,  mamlakatni  idora  qilib 

turgan  hukmdorlar  ma’rifatli  kishilar  bo‘lmog‘i  zarur.  Hukm­

dor  har  qanday  tadbirni  vazirlar  muhokamasiga  qo‘yib,  mash- 

varat  majlisida  har  tomonlama  muhokama  qilib,  keyin  farmon 

bermog‘i  lozim.  Mamlakatda  ana  shunday  adolatli  boshqaruv 

joriy  etilsa,  yurt  obod,  odamlar  farovon  yashaydilar,  bir-bir- 

lariga  mehribon  bo‘ladilar.

Nosir  Xisrav  noinsof,  adolatsiz,  ilm-fan,  mehnat  ahliga 

yomon  munosabatda  bo‘lgan,  poraxo‘r  amaldorlarni  qattiq  tan­

qid  qiladi.  Nosirning  tasvirlashicha  bunday  kishilardan,  hatto  it 

ham   afzaldir.  Turgan  gapki,  ular  o ‘z  manfaatlari  uchun 

kambag‘al  kishilarni  xonavayron  qiladilar  va  bundan  uyalmay- 

dilar.  Shoirning  fikriga  ko‘ra  odamlarning  qarg‘ishiga  uchragan 

amaldorlarning  mol-u  dunyolari  barakasiz  bo‘ladi.'

Musulmon  falsafasida  insonning  jamiyatdagi  o‘rni,  insonning 

insoniy  qiyofasining  shakllanishida  ijtimoiy  muhitning  ta’siri, 

odam lar  hayotini  to ‘q-farovon  qilishda,  jamiyatni  adolatli 

boshqarishda  podshohlar,  lashkarboshilarning  o‘rnini  aniqlashga 

alohida  e’tibor  berilgan.  Bunday  tendensiyani  o‘rta  asr  musul-