O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Abu  Rayhon  Beruniy.  Tanlangan  asarlar.  1-tom ,  Toshkent,  1968,  74-bet.

159

---

shunday  sifatlar  topilsa,  xulq  uning  foydasiga  va  kimda  bular 

yetishmasa,  xulq  uning  zarariga  bo'ladi»2.

Abu  Rayhon  Beruniyning  ta’kidlashicha,  insonning  kundalik 

turmush  tarzida  yaxshilik  barqaror  bo‘lishi  uchun  kishilar  tinch- 

totuv,  do‘st-birodar  bo‘lib  yashashlari  lozim.  Hind  orollaridan 

birida  yashovchi  kishilar  turmush  tarzini  tasvirlab,  bunday  deb 

yozadi:  «Ular  bir  jins  bo'lib,  oralarida  qarama-qarshilik  yo‘q, 

qahatchilik  ko‘rmaydilar  va  qarimaydilar.  Istagan  narsalari  oldi- 

lariga  kelib  turadi,  bir-birlari  bilan  totuv  bo‘lib,  rohatda  yashay- 

dilar,  yaxshilikdan  boshqani  bilmaydilar,  go‘yo  ular  jannat 

bog‘ida  istiqomat  qiladilar.  Ularga  husn  va  uzoq  umr  berilgan, 

bir-birlaridan  ortiqcha  yoki  kam  joylari  yo‘q,  hammasi  birday. 

Ularda  xizmatkorlik,  xo'jayinlik,  gunoh  qilish,  bir-birini  ko‘ra 

olmaslik,  qarama-qarshilik,  ortiqcha  gap-so‘zga  borish,  savdo- 

garchilikka  urinish  yo‘q...  Bu  orolda  yashovchilar  bir-birlari  bilan 

teng»3.

Uning  tushuntirishicha,  yaxshilikning  teskari  tomoni  yomon- 

likdir.  Yomonlik  turli  ko‘rinishlarda  namoyon  bo‘lib,  eng  yara- 

masi  ta’ma,  g‘azab  va  ilmsizlikdir.  Ayniqsa,  ilmsizlik  —  inson­

ning  eng  ashaddiy  dushmanidir.  Bunday  g‘ayriinsoniy  qiliqlarni 

o‘zida  mujassamlashtirgan  kimsalar  odamlar  ovqatlanganda  qan­

day  lazzat  olsalar,  rohat  qilsalar,  ular  birovlardan  o‘ch  olgan- 

da  ana shunday  lazzat  oladilar.  Lekin lazzat,  Beruniyning  fikricha, 

turlicha  m a’no  va  mazmunga  ega  bo‘ladi.  Chunonehi,  lazzat 

yaxshilik  va  yomonlik  alomati  bo‘lishi  mumkin,  ya’ni  birov  o‘zi 

qilgan  yaxshilikdan  lazzatlansa,  boshqa  birov  o‘zi  amalga  oshir- 

gan  yomonlikdan  lazzatlanadi.

Abu  Rayhon  Beruniyning  tushuntirishicha,  yomonlikni  vu­

judga  keltiruvchi  manbalardan  biri  yolg'onchilikdir.  Yolg‘onchilik 

insonni  rostgo'ylik  va  halollikdan,  insof  va  diyonatdan  benasib 

qilib  qo‘yadi,  adolatdan  yuz  o‘girtiradi.  Yolg‘on  guvohlik  be- 

rishga,  omonatga  xiyonat  qilishga  sabab  bo‘ladi.  Qayerda 

yolg‘onchilik  avj  olsa,  o‘sha  yerda  yomonlik  tezroq  rivojlanadi.