O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

A.Qayumov,  M .Shohidiy,  P.Bulgakov,  Sh.Shom uham m edovlar  har  tom onlam a 

isbotlab  berdilar.

128

---

Odamlarning  kundalik  turmush  tarzlari,  ayniqsa,  fikrlash 

madaniyatidagi  o ‘zgarishJar  ham,  m a’naviy-ma’rifiy  sohadagi 

faollik,  tashabbuskorlik,  yaratuvchanlik,  bunyodkorlik  hissining 

ortib  borishi  ham,  yangilik  tomon  intilishning  kuchayishi  ham 

musulmon  madaniyati  ta ’sirining  oqibati  edi1.  Shuning  uchun 

ham  musulmon  madaniyati,  xususan,  falsafasining  G'arbga 

ko‘rsatgan  ta ’siridan  ajablanmaslik,  taajjubdan  yoqa  ushlamaslik 

darkor2.

Afsuski,  zamonlar  o‘tishi  bilan  musulmon  madaniyati  erish- 

gan  yutuqlami,  hatto  Sharq  olimlari,  xususan,  faylasuflarining 

olam  va  odam  borlig'i  haqidagi  fikr-mulohazalarini  G ‘arb  olim­

lari  «o'zlariniki»  qilib  olaboshladilar.  Hatto  musulmon  olimla- 

rining  ismi  shariflariga  yevropacha  nom  berish  urf  bo'ldi.  Chu- 

nonchi,  Ahmad  Farg'oniy,  yevropalik  o‘quvchilarga  «Alfarag- 

nus»,  Abu  Ali  ibn  Sino  esa  «Avitsenna»,  Ibn  Rushd  «Aver- 

roes»,  deb  tanishtirildi.

Yevropani  ulug‘lovchi-evropatsentrizm  tarafdorlari,  Sharqda 

allaqachonlar  erishilgan  ilm-fan,  ma’naviyat-ma’rifat  yutuqlarini 

tan  olgisi  kelmas  edi.  Ular  Yevropada  sodir  bo'lgan  Renessans 

voqeasini  tashqi  ta’sirsiz  sodir  bo'lgan,  faqat  Yevropa  ilm-fan, 

madaniyat  beshigi,  deb  ayuhannos  solar  edilar.  Shunday  qilib, 

Yevropada  o‘z  xalqi  madaniyatini  ilohiylashtirish,  boshqa  xalqlar 

madaniyatini  mensimaslik  illatlarining  ildizlari  uzoq-uzoqlarga  — 

o'rta  asrlarga  borib  taqaladi.  Lekin  vaqtning  o‘zi  adolatli  hakam, 

deganlaridek  g'arbning  ilg‘or  olimlari  musulmon  madaniyati­

ning  Yevropaga  ko'rsatgan  ta’sirini  zukkolik  bilan  ilg‘ab  ola­

boshladilar.  C hunonehi,  rus  sharqshunos  olim laridan  biri 

S.S.Uvarov,  «Barcha  dinlar,  hamma  fanlar,  butun  falsafa  Osiyo- 

dan  kelib  chiqqan,  faqat  Osiyogina  ma’naviy  dunyoning  barcha 

katta  xazinalarini  paydo  qiluvchi  ajoyib  zakovatni  o‘zida  saqlab 

qolgan;  bu  yerda  biz  umumiy  bilimlarning  yaxlit  va  haqiqiy 

manbaini  topa  olamiz»3,  deb  yozgan  edi.  Bir  ibora  bilan  ayt­

ganda,  G'arbdagi  uyg‘onish  musulmon  renessansining  yuksak 

darajada  takomillashgan  shakli  edi.