O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi

Ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz  xotira.
  X o tira   tu rla rig a   b a ’z a n  
b o s h q a c h a   y o n d a s h is h   h o l l a r i   h a m   u c h r a b   t u r a d i .   S h u  
b o i s d a n   xo tira  faollik  xu su siy atlarig a  k o 'r a   q u y i d a g i la r g a  
ajratiladi.  M asa la n ,  faoliyat  m a q s a d ig a   k o ‘ra xotira  ixtiyorsiz 
va  ixtiyoriy turlarga boMinadi.
Ixtiyoriy  xotira  d c g a n d a ,  m a i u m   m a q s a d n i  r o ‘y o b g a  
c h i q a r i s h   u c h u n   m u a y y a n   d a v r l a r d a   aqliy   h a r a k a t l a r g a  
suyanib a m alg a oshirishdan  ib o rat  xotira jarayoni  tu s h u n ila d i. 
Bu  fa oliya tni  o d a t d a ,  on g   b e v o s i t a   b o sh q a r a d i.  P s ix o lo g iy a  
fanida  k o lp in c h a   ixtiyoriy x o tira g a   ixtiyorsiz esda  olib q o l i s h  
q a rsh i  q o 'y ila d i.  A gar  bu  j a r a y o n   m a ’lu m   to p s h ir i q   y o k i  
vazifa  q o ‘y a d ig a n   b o ‘lsa,  e s d a   olib   qolish g a  y e t a k l o v c h i  
faoliyat  b i r o n - b i r   m a q s a d n i  r o 'y o b g a   ch iq a rish g a   y o ‘n a l -  
tirilgan  tarz d a yuzaga kcladi.
B iz  m a t e m a t i k a d a n   t o p s h i r i q l a r   y e c h a y o t g a n i m i z d a  
m asaladagi  so n la m i esda olib   q o lishni o ‘z o ldim izga  n i a q s a d  
q il ib   q o ky m a y m i z .   M a z k u r   s o ‘z - m a n t i q   h o l a t d a   a s o s i y  
m a q s a d   faqat  m asala y e c h is h g a   q a r a tila d i,  n a tija d a  s o n l a r n i  
( i k k i n c h i   d a r a j a li   belgi  s i f a t i d a )   e s d a   s a q l a s h g a   h o j a t  
qolm aydi.  Shunga qaram ay,  b iz ularni qisqa m u d d a tg a  b o 'l s a -  
d a ,  e s d a   saqlashga  in tila m iz ,  b u   h o la t  faoliyat  y a k u n l a n -  
g a n g a   q a d a r  d a v o m   etadi.
E s d a   o lib   q o lis h n i  m a q s a d   q ilib   q o ‘yish  e s d a   o l i b  
q o l i s h n in g   asosiy  sharti  h i s o b la n a d i .   S erb   psixologi  R a -  
do sav lev ic h   o ‘z  ta d q iq o tid a   q u y id a g i  ho d isan i  b a y o n   e t a d i .  
T a j r i b a d a   te k s h i r i l u v c h i l a r d a n   biri  tilni  t u s h u n m a g a n l i g i  
s a b a b li ,   u n i n g   o ld ig a   q o ‘y i l g a n   v a z if a n i  t u s h u n m a g a n .  
O q ib a td a   u n c h a   katta b o ‘l m a g a n   ta d q iq o t  m ateriali 4 6   m a r t a  
o ‘qib  b erilga niga  q a r a m a y   e s d a   o lib   q o l in m a g a n .  T a j r i b a -  
n in g   keyingi  b o sq ic h id a   v a z if a   t e k s h irilu v c h ig a   t u s h u n -  
tirib  b e r ilg a c h ,  u  m a te r ia ln i  o lti  m a r t a   o 'q i b   t a n i s h g a n ,
247
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

u n i  tak ro rla b ,  q is m g a   ajra tib ,  csga  q ay ta  tu sh iris h g a   e ris h - 
g an .
X o tira n in g   ixtiy o riy   va  ixtiyorsiz  turlari  ikkita  k e t m a -  
k et  b o s q ic h la rn i  t a s h k i l  etadi.  Ixtiyorsiz  x o t i r a n in g   t u r -  
m u s h d a   va  fa o liy a td a  k a t ta   o ‘rin  egallashini  h a r   kim   o ‘z 
s h a x s iy   ta jrib a s id a n   b i l a d i ,   albatta.  Ix tiyorsiz  x o tir a n in g  
m u h i m   x u s u siy a tla rid a n   biri  —  m axsus  m n e m i k   m aqsadsiz, 
aqliy,  asabiy,  iro d a v iy   z o lr  berishsiz  h a y o tiy   a h a m iy a tg a  
cg a   b o l g a n   ken g   koM am dagi  m a 'l u m o t ,   x a b a r,  a x b o r o t, 
t a a s s u r o tla rn in g   k o 'p c h i l i k   qism ini  aks  ettirishidir.  S h u n g a  
q a r a m a y ,   inson  fa o li y a ti n i n g   turli ja b h a la rid a   o ‘z  xotirasini 
b o s h q a r is h   z a ru ra ti  t u g kilib  qolishi  m u m k in .
S h u n d a y  s h a r o itd a ,  h o latlarda, vaziyatlarda,  favqulodda 
kerakli  narsalar ixtiyoriy  ravishda esda saqlash,  esga tushirish 
yoki  eslash  i m k o n i y a ti n i   y aratad ig an   x o ti r a n i n g   m a z k u r  
k a tta  a h a m iy a tg a  ega  e k a n lig i shubhasiz.