O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

T a ’lim ning  ilm iyligi  va  tushunarliligi
T a ’limning  ilmiyligi  va  bolalar  uchun  tushunarliligi  qoidalari 
o ‘zaro  b o g ‘liq,  bir-birini  t o ‘ldiradigan  didaktik  tamoyildir.
Fan  va  o ‘quv-fani  o ‘rtasidagi  aloqadorlik  ham da  ularning 
farqlarini  sharhlamasdan  turib,  bu  qoidaning  mohiyatini  to ‘g ‘ri 
tushunish  m umkin  emas.
M aktablarda o ‘qitiladigan  har bir o ‘quv fanida o ‘ziga oid  fanning 
um um iy  asoslari  bayon  etiladi.  Fan  va  o ‘quv  fanlari  o ‘zaro  tubdan 
farq  qiladi.  Fan  o ‘zini  o ‘rganuvchi  barcha  kishilar  uchun  umumiy 
hisoblanadi.  Haqiqiy  fanda  sinfiy,  irqiy  chegaralar b o ‘lmaydi.  0 ‘quv 
fani esa o ‘quvchilarning yosh xususiyatlari, aniq bilish imkoniyatlari, 
qiziqishlarini  hisobga  olish  asosida  yaratiladi.  M a ’lum  yoshdagi 
o ‘quvchilarga  m o ‘ljallab  tuzilgan  o ‘quv  fani,  masalan,  boshlang‘ich 
sinflarda  o ‘zlashtiriladigan  fizika  elementlarini,  8-sinflarda  o ‘tish 
bolalar  uchun  zerikarlidir.  Bulardan  k o ‘rinadiki,  ilmiylik  qoidasi
74

---

amalga  oshirish  tushunarlilik  qoidasidan  kelib  chiqadigan  talablarga 
rioya  qilishni  taqozo  qiladi.
T a ’limning  ilmiyligi  va  tushunarliligi  .qoidalarining  o ‘zaro 
aloqadorliligi  asosida  quyidagi  tadbirlar  amalga  oshiriladi:  o ‘quv 
rejalari,  dasturlari,  darsliklarini  hozirgi  zamon  fan-texnikasi,  san’at 
va  adabiyoti  yutuqlari  bilan  uzluksiz  boyitib,  yangilab  turish:  o ‘quv 
fanlari,  ularga  oid  o ‘quv  materiallarini  o ‘quv  yillariga  ratsional 
b o ‘lish;  o ‘quv  dasturlari  darsliklardagi  ortiqcha,  ikkinchi  darajali 
narsalarni  bartaraf etish.
Ilmiylik  qoidasi  o ‘quv  fanlarini  hozirgi  fan  yutuqlari  zaminida 
bayon  qilishni  talab  etsa,  tushunarlilik  qoidasi  o ‘quv  predmetlarini 
bolalaming  yosh,  individual  xususiyatlari,  hayotiy  tajribalari, 
tayyorgarlik  darajasiga  moslashtirishni  taqozo  qiladi.
0 ‘quv fanlarini o ‘rgatishda bolalarning real bilish  imkoniyatlarini 
hisobga  olish  m aqsadida  qator  qoidalarga  rioya  qilinadi:  yaqindan- 
uzoqqa,  oddiydan-murakkabga,  osondan-qiyinga  qarab  borish. 
Bu  qoidalarning  birinchisi-y aq ind an -u zo q qa  qarab  b o r is h - v a q t 
xarakteristikasiga,  oddiydan-m urakkabga  qarab  b o ris h -o b y ek tiv , 
o s o n d a n -qiyin ga -su byek tiv   ahamiyatga  ega.