O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

I ll  bob.  0 ‘ QITUVCHILIK  KASBINING 
JAM IYATDA  TUTGAN  O lRNI
0 ‘Q IT U V C H I  K A SB IN I  S H A K L L A N T IR IS H
Inson  paydo  boMibdiki,  tarbiya  jarayoni  mavjud,  tarbiya 
paydo  boMgan  vaqtdan  beri  pedagogik  faoliyat  uzluksiz  davom 
etib  kelmoqda.  0 ‘qituvchilik,  tarbiyachilik  kasbi  barcha  ijtimoiy 
tuzumlarda  sharafli  hamda  o ‘ta  m a s ’uliyatli,  qiyin  va murakkab  kasb 
hisoblangan.
Mustaqil  0 ‘zbekistonimizda  uzluksiz  taMim  tizimining  isloh 
qilinishi,  y a ’ni  ta ’lim  standartlari  asosida  t a ’lim-tarbiya  jarayonini 
qayta  tashkil  etishga  kirishilgan  hozirgi  kunda  o ‘qituvchi  faoliyatiga 
uning  pedagogik  mahoratiga  alohida  e ’tibor  berilmoqda.
M amlakatim izda  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»ni  bosqich- 
ma-bosqich  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  k o ‘p jihatdan  o ‘qituvchi 
faoliyatiga,  uning  kasbiy  nufuzini  oshirishga  bogMiqdir.  Shunday 
ekan,  sogMom,  har  tom onlam a  barkamol  avlodni  yetishtirish 
uzluksiz  t a ’lim  tizimida  mehnat  qilayotgan  pedagogning  saviyasiga, 
tayyorgarligiga  va  fidoyiligiga,  yosh  avlodni  o ‘qitish  va  tarbiyalash 
ishiga  boMgan  m unosabatiga  bogMiqdir.  0 ‘qituvchi  jam iyatning 
ijtimoiy  topshirigMni  bajaradi.  Shunday  ekan,  har  tom onlam a  yetuk 
mutaxassislarni  tayyorlashda  o ‘qituvchi  muayyan  ijtimoiy-siyosiy, 
pedagogik  talablarga  jav o b   berishi  lozim.  0 ‘qituvchi  mustaqillik 
g ‘oyasiga  e ’tiqodli,  har  tom onlam a  rivojlangan,  ilmiy  tafakkuri, 
kasbiga  tegishli  m a ’lumoti  bor  y a ’ni  o ‘z  fanining  chuqur  bilimdoni, 
pedagogik  muloqot  ustasi,  pedagogik-psixologik,  uslubiy  bilim  va

---

malakalarni  egallagan  boMishi  hamda  turli  pedagogik  vaziyatlarni 
tezda  aniqlay  bilishi,  o ‘rganishi  va  baholay  olishi  zarur.
Bugun  pedagogning  m a ’naviyati,  mafkuraviy  e ’tiqodi  va  o ‘quv 
jarayonini  yaxshi  bilishi  katta  ahamiyatga  ega.
B irin chid an , 
p ed ago g   ja m iy a tn in g  
fuqarosi 
sifatida  o ‘z 
m avqeyi  va  faol  o ‘rnini  o ‘q u v c h ila rg a   n am oy ish  eta  olishi  lozim. 
Xususan,  uning j a m iy a t  va  o ‘z j a m o a sid a g i  o ‘rni,  tan lagan  kasbi, 
o ‘qitayotgan  predm eti  b o ‘y ich a   chu q ur  b ilim ga  ega  boMishi,  talab 
va  qo id ala rg a   am al  qilishi,  m e ’y or  ham da  qonunlarni  hurm at 
qilishi  lozim.
Ikkinchidan,  pedagogning  e ’tiqodi  va  bilimdonligi  uning  yangi 
bilimlar,  o ‘zi  tanlagan  sohasidagi  yangiliklarga  nisbatan  qiziqishida 
namoyon  boMadi.
Uchinchidan,  e ’tiqodli  va  bilimdon  pedagog  o ‘ziga  xos  fikrlash 
tarzi  bilan  ajralib  tura  olishi  shart.  Chunki,  yoshlar  shunday  noyob, 
qaytarilmas,  andozasiz  fikrlash  sharoitidagina  mustaqil  fikrlashga 
o ‘rganadilar  va  fanni  boshqa  fanlardan  ajrata  oladilar.
Bugungi  pedagogdan  yangicha  fikrlash,  yangicha  munosabatlar 
talab  etilar  ekan,  uning  bilimdonligi  darajasi  masalasi  ham  o ‘ta 
muhim.
Bular  quyidagilar:
-   Ijtimoiy  bilimdonlik.
Dars  m obaynida  sinf  bilan  samarali  o ‘zaro  m uomala  shaklini 
tashkil  eta  olish,  yoshlar  bilan  til  topishish  va  sogMom  m a ’naviy 
muhitni  hosil  qila  olish  qobiliyati.
-   Uslubiy  bilimdonlik.
Barcha  bilimlarini,  k o ‘rgan-kechirganlarni  yoshlarga  tushunarli, 
ravon  tilda  yetkaza  olishi,  ta ’lim  texnologiyasi  va  metodlaridan 
boxabarlik  qobiliyati.
-   Kasbiy  bilimdonlik.

---

0 ‘z  fanini  va  predm eti  sohasi  b o ‘y ich a   c h u q u r  v a   h ar 
to m o n la m a   m u k a m m a l  bilim larg a  ega  b o ‘la  olishi,  o ‘z  ustida 
ishlash  qobiliyati.
A m aliyotda  eng  o b ro ‘li,  bilimdon  pedagoglar  birinchi  navbatda 
insoniy  bilimdonlik  sohiblari  b o ‘lishadi  va  shundaylam i  o ‘quvchilar 
yaxshi  qabul  qilishadi.  Chunki  zam onaviy  o ‘quvchi  k o ‘plab  m a ’lu- 
m otlarga  ega,  uning  psixologiyasi,  talab-takliflarini  aniq  bilib,  til 
topisha  olgan  shaxsgina  pedagogik  jaray on da  katta  yutuqlarga 
erishadi.
B uyuk m utafakkir shoir Alisher N avoiy aytganidek, «M uallimning 
maqsadi  m ansab  uchun  kurash  b o ‘lmasligi,  bilmagan  ilmlarini 
aytmasligi,  o ‘zini  k o ‘rsatish  uchun  dars  bermasligi,  o c h ko ‘zlik  va 
johillik  qilib,  quruq  gap  sotmasligi,  g ‘a v g ‘o  k o ‘tarmasliklari  lozim». 
U  muallimlikni  olijanob va faxrli  kasb deb hisoblaydi.  Shu  sababdan 
b o ‘Isa  kerak:
Haq yo ‘lida kim senga bir harf о ‘qitmish rcmj ila,
Aylamak bo ‘Imas oning haqqin ado ming rcmj ila.
Pedagogik  m ahorat  egasi  oz  m ehnat  s a rf  qilib,  katta  natijaga 
erishadi,  o ‘z  ishining  natijasi  bilan  m o ‘jizalar  yaratadi,  ijodkorlik 
uning  hamisha  hamkori  boMadi.  Pedagogik  ishga  qobiliyatli, 
iste’dodli  kishidagina  pedagogik  m ahorat  b o ‘lishi  mumkin.