O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

to‘rtinchidan,  yosh  avlodni  vatanparvarlik,  el-yurtga  sadoqat, 
yuksak  odamiylik  va  insoniy  fazilatlar  ruhida  tarbiyalash;
beshinchidan,  yosh  avlodni  ulu g ‘  ajdodlarimizning  munosib 
vorislari  ekanliklari,  ayni  vaqtda jahon  va zamonning  umumbashariy 
yutuqlarini  egallash  ruhida  tarbiyalash  0 ‘zbekistonda  o'quvchi- 
yoshlarni  tarbiyalashning  eng  dolzarb  masalasidir.
Davlatimiz rahbari  ko ‘rsatib berganidek, ta ’lim-tarbiya sohasidagi 
islohotlar:
birinchidan,  ijtimoiy-siyosiy  iqlimga  ijobiy  ta’sir  k o ‘rsatishga, 
umuman  mamlakatdagi  mavjud  muhitni  butunlay  o ‘zgartirishga;
ikkinchidan,  insonning  hayotda 
o'z
  o ‘rnini  topishini  tezlaslv 
tirishga;
uchinchidan,  jam iyatda  mustaqil  fikrlovchi  erkin  shaxsni  shakl- 
lantirishga;
to ‘rtinchidan,  insondagi  mavjud  salohiyatni  t o ‘la  ro ‘yobga  chi- 
qarishga;
beshinchidan,  umumiy va  maxsus  bilimlarga ega,  ongli, tafakkuri 
ozod,  zamonaviy  dunyoqarash,  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlarga 
voris  boMgan,  kuchli  fuqarolik  jamiyatini  barpo  etadigan  komil 
insonlarni  tarbiyalashga  qaratilgan.
M azkur 
konsepsiyada 
taraqqiyotimizning 
m a ’naviy-axloqiy 
negizi  milliy  va  umuman  insoniy  qadriyatlar u yg ‘unligi  e ’tirof etildi,

---

milliy va um uminsoniy tarbiyaning  quyidagi  o ‘zaro aloqalari,  u y g ‘un 
y o ‘nalishlari  belgilab  olindi.
Milliy  tarbiya  y o ‘nalishi  orqali  yoshlarda  o'zlikni  anglash, 
vatanparvarlik,  milliy  g ‘urur,  millatlararo  muloqot  madaniyati,  milliy 
mafkuraviy  onglilik,  milliy  odob,  fidoyilik  fazilatlari  shakllantiriladi.
Um um insoniy  y o ‘nalishda  huquqiy,  iqtisodiy,  jism oniy,  aqliy, 
estetik,  ekologik,  gigiyenik  va  boshqa  tarbiya  y o ‘nalishlari  amalga 
oshiriladi.  Bu  konsepsiya  milliy  davlatchilik  va  jam iyat  qurilishi 
talablari  asosliligini  t a ’minlaydi.
K onsepsiyada  oilaga  alohida  e ’tibor  qaratildi.  0 ‘zbekistonda 
1998-yil  «Oila  yili»  deb  e ’lon  qilinishi  oilaning  tarbiyaviy  rolini 
yanada  kuchaytiradi.  Qayd  etilgan  masalalar jam iyatim iz,  xalqimiz, 
davlatimiz  taqdiri  va  uning  dunyo  miqyosidagi  siyosiy,  iqtisodiy, 
ijtimoiy  salohiyatini  shakllantirishda  g ‘oyat  katta  ahamiyatga  ega 
ekanligiga  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar M ahkam asining  1998- 
yil  26-martda  qabul  qilingan  «Ijtim oiy-m a’naviy  muhitni  yanada 
sog ‘lomlashtirish,  diniy  aqidaparastlikning  oldini  olish  chora- 
tadbirlari  t o ‘g ‘risida»  gi  130-sonli  qarori  misol  b o ‘la  oladi.
S h u n in g d e k ,0 ‘zbekiston Respublikasining « T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi 
qonunining 30-moddasida «Voyaga yetmagan bolalarning ota-onalari 
yoki  qonuniy  vakillari  bolaning  qonuniy  huquqlari  va  manfaatlarini 
him oya  qilishlari  shart  h am da  ularning  tarbiyasi,  maktabgacha, 
u m um iy  o ‘rta,  o ‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  olishlari  uchun 
javobgardirlar»,  deb  belgilab  q o ‘yilgan.
«Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»ning  3.2-bandida  esa  t a ’lim 
oluvchilarning  o ‘qishi, turmushi  va dam  olishi  uchun  shart-sharoitlar 
yaratish  borasidagi  vazifalar  hal  etilishida jam oatchilik  boshqaruvini 
rivojlantirishga  alohida  e ’tibor  berilgan.  Bu  «Oila,  maktab,  mahalla 
hamkorligi»  bugungi  kunning  m a ’naviy,  m a ’rifiy,  mafkuraviy, 
tarbiyaviy zarurati ekanligini bildiradi. Yosh avlodni m a ’naviy-axloqiy

---

tarbiyalashda xalqimizning boy  milliy,  madaniy, tarixiy  a n ’analariga, 
urf-odatlariga 
ham da 
umumbashariy 
qadriyatlarga 
asoslangan 
samarali,  zamonaviy  pedagogik  texnologiyaning  ishlab  chiqilib, 
amaliyotga joriy  etilishi,  shaxsni  tarbiyalash  va  uni  har  tomonlam a 
kamol  toptirishning  ustuvorligini  ta ’minlash;  um umiy  hamda  milliy 
pedagogik  madaniyatni  oshirish;  m amlakatimiz  fuqarolari  orasida 
milliy  mafkuraviy  tarbiya  ishlarini  takomillashtirish  «Oila,  mahalla, 
maktab  hamkorligi»  konsepsiyasining  asosiy  maqsadidir.
0 ‘zbekistonda  ro ‘y  berayotgan  o ‘zgarishlar  «Oila,  mahalla, 
maktab  hamkorligi»  y o ‘nalishidagi  bola  tarbiyasida  oila,  ota-ona, 
mahalla,  maktabning asosiy vazifalarini  m azm unan yangilab  hayotga 
tatbiq  etishni  taqozo  qiladi.
« 0 ‘quvchilarni  tarbiyalashda  oila,  mahalla,  maktab  hamkorligi» 
Konsepsiyasini  amalga  oshirish jarayonida  oilaning  vazifalari:
-   oilada  so g ‘lom  muhitni  yaratish,  milliy  ruh  va  turmush  tarzini 
hisobga  olish,  farzandlar  uchun  ota-ona  har  tomonlam a 
o ‘rnak 
b o ‘lishi, 
farzandlarning 
ota-onasiga, 
Vatanga 
m uhabbat  tu y g ‘usini  shakllantirish,  o ‘zaro  g ‘a m x o ‘r  boMishni 
t a ’minlash;
-   oilada huquqiy tarbiyani yaxshilash, oila a ’zolarining o ‘z huquq 
va  burchlarini  anglab  yetishlarini  va  ularga  rioya  qilishlarini 
t a ’minlash;
-   farzandlariga  chuqur  dunyoviy 
bilim 
asoslarini 
berish, 
m a ’rifatli  va  m a ’naviyatli  kishilar  b o ‘lib  yetishish;
-   bozor  munosabatlariga  mos  b o ‘lgan  kasb-hunar  o ‘rgatish, 
iqtisodiy  tushunchalarni  farzandlar  ongiga  singdirish;
-   bolalarning m a ’naviy barkamol v a jism on an s o g ‘lom boMishlari 
uchun  iqtisodiy  va  ijtimoiy  muhitni  yaratish;
-   bolalarni  mustaqil  fikrlashga  o ‘rgatish,  istiqlol  g ‘oyalari  va 
milliy  mafkuraga  sadoqat  ruhida  tarbiyalash;
271

---

-   bolalarning  b o ‘sh  vaqtlarini  pedagogik  nuqtayi  nazardan  kelib 
chiqib  unumli  tashkil  qilish,  ularga  qo'shim ch a  t a ’lim  berish;
-   farzandlarida mavjud boMgan iste’dod kurtaklarini rivojlantirish 
uchun  zarur  sharoitlarni  yaratish;
-   o ‘z farzandlarining  maktab,  mahalla,  davlat va jam iyat oldidagi 
burchlarini  to4 a  ado  etishlari  uchun  oilada  m a s ’uliyatli 
boMish;
-   ota-onalar  o'zlarining  pedagogik  va  psixologik  bilim  saviya- 
larini  doimo  oshirib  borishi;
-   bolalarda  tejamkorlik  va  ishbilarmonlikning  m a ’naviy  axloqiy 
tomonlarini  shakllantirish;
-   oiladam illiy vaum um in so n iy tarb iyanin g b a rc h a y o ‘nalishlarini 
u y g ‘un holda bosqichma-bosqich a m a lg a o s h iris h g a m a s ’ullikni 
ta ’minlash;
-   sanitariya-gigiyenik,  ekologik  k o ‘nikmalarni  singdirish,  diniy 
aqidaparastlik,  ichkilikbozlik,  giyohvandlikka  qarshi  tarbiyani 
amalga  oshirish;
-   oila maktab  va mahalla oldida o ‘z  farzandlarining  barcha xatti- 
harakatlari  uchun javobgardir;
-   s o g ‘ligida  va  aqlida  nuqsonlari  boMgan  farzandlariga  hayot 
talablariga  mos  ravishda  bilim  va  kasbkor  o ‘rgatishdan 
iborat.
Ota-onaning  farzand  oldidagi  burchi,  o ‘zbekona  t a ’bir  bilan 
aytganda,  farzandga  yaxshi  nom  qo'yish,  yaxshi  muallim  qoMiga 
topshirib,  savodini  chiqarish,  ilmli,  kasb-hunarli  qilish,  oilali  va  uyli- 
joyli  qilishdan  iboratdir.
0 ‘quvchilarni  tarbiyalashda  oila,  mahalla,  maktab  hamkorligi 
jarayonida  mahallaning  vazifalari:
«Bir  bolaga  yetti  q o'shni  ota-ona»  degan  naqldan  kelib  chiqib, 
kelajak  avlodni  tarbiyalash  va  unga  ta ’lim  berish jarayonini  amalga

---

oshirish  borasida  kichik  Vatan  b o ‘lmish  mahallaning  oldida quyidagi 
vazifalar  turadi:
-   mahalla  faollari  tomonidan  tarbiya  muassasalari  bilan  birga- 
likda  ta ’lim-tarbiya  jarayonida  amalga  oshirilishi  kerak 
b o ‘lgan  masalalarni  m uhokam a qilishda qatnashishi  va oqilona 
yechimlarini  topishda  faollik  k o ‘rsatilishi;
-   mahalla o ‘z hududidagi  ijtimoiy  va  iqtisodiy  yordam ga  muhtoj 
oilalarni  aniqlab,  ularni  q o ‘llab-quvvatlab  va  farzandlarining 
bilim  hamda  tarbiya  olishlariga  bosh-qosh  boMishi;
-   m a ’nan  n o so g ‘lom  oilalarni  mahalla  у ig‘inlarida  m uhokam a 
qilish,  ularga  nisbatan jam oatchilik  choralarini  k o ‘rish;
-   mahalla  hududidagi  o ‘quv-tarbiya  muassasalariga  iqtisodiy  va 
ijtimoiy  yordam  k o ‘rsatilishini  q o ‘llab-quvvatlash;
-   ota-onalar  orqali  bolalarni  tashabbuskorlik,  mehnatsevarlik, 
milliy  g ‘urur,  vatanparvarlik,  milliy  odob,  baynalmilallik  kabi 
xislatlarini  singdirishni  har  tom onlam a  rag ‘batlantirish;
-   yoshlar  diniy  mazhablar  va  sektalar,  aqidaparastlikning  mohi- 
yatini to ‘g ‘ri  anglab yetishiga ota-onalar orqali t a ’sir k o ‘rsatish, 
u lu g ‘  ajdodlarimizning tarbiyaviy  o ‘gitlarini  singdirib borishga 
jamoatchilikni  safarbar  qilish;
-   mahalla  y ig ‘inlarida  milliy  davlatchilik  va  milliy  mafkura 
g ‘oyalarini,  Respublikamizda  iqtisodiy  va  ijtimoiy  sohalarda 
erishilgan  yutuqlar  targ‘ibotini  amalga  oshirish  borasida  turli 
tadbirlar  tashkil  qilish;
-   turli  j a m g ‘armalar  xotin-qizlar  q o ‘mitalari,  turli  jamiyatlar, 
birlashmalar va ijodiy uyushmalarni yosh avlodni milliy  istiqlol 
g ‘oyalari  asosida  tarbiyalash  ishiga,  muammoli  masalalarning 
yechimini  topishga  faol jalb  qilish;
-   mahalla  hududidagi  ishlab  chiqarish  korxonalari  va  tashkilot- 
larining  imkoniyatlarini  o ‘quv-tarbiya  muassasalari  moddiy 
negizini  mustahkamlashga jalb   qilish;

---

-   mahalla  hududida  o ‘quv-tarbiya  muassasalari  bilan  birgalikda 
turli  k o ‘rik-tanlovlar,  sport  musobaqalari,  anjumanlar,  bayram 
va bellashuvlar tashkil q ilish—turli  y o ‘nalishda iqtidori b o ‘lgan 
o ‘quvchi  bolalarni  maktablar  tavsiyasiga  k o ‘ra  ijtimoiy  va 
iqtisodiy jihatdan  q o ‘llab-quw atlash;
-   ilg‘or pedagogik  xodimlar,  tarbiyachilarga mahalla  imkoniyat- 
laridan  kelib  chiqib,  har tom onlam a  yordam  k o ‘rsatish;
-   farzandlariga ta’ lim va tarbiya berishda ijobiy natijalarga erishayot- 
gan,  namunali  oilalar  hayot  tajribasini  ommalashtirib,  mahalla 
hududida «Oila saboqlari»  mashg‘ulotlarini  tashkil  qilish;
-   mahallada  istiqomat  qilayotgan  xalq  ustalari,  s a n ’atkorlar, 
ziyolilar  va  barcha  ijod  ahlining  imkoniyatlaridan  foydalanib, 
turli t o ‘garak va «Usta-shogird» rusumida bilim va kasb berish 
faoliyatini  tashkil  qilish;
-   mahalla  hududidagi  ishlab  chiqarish  korxonalari  tomonidan 
mahallada  istiqomat  qilayotgan  va  moddiy  qiynalgan  yoshlar 
uchun  ish joylari  kvotasining  ajratilishiga  erishish;
-   har  bir  yosh 
fuqaroda  0 ‘zbekistonga, 
uning  tabiatiga 
muhabbat,  tarixiga  qiziqish,  mahalla  obodonchiligi,  ahilligi 
uchun javobgarlik  hissini  shakllantirish.
0 ‘quvchilami  tarbiyalashda  oila,  mahalla,  maktab  hamkorligi 
jarayonida  m aktabning  vazifalari:  bolalarga  t a ’lim-tarbiya  berish­
da  maktab  va  pedagoglarning  asosiy  vazifalari  0 ‘zbekiston  Res- 
publikasining  Oliy  Majlis  tomonidan  qabul  qilingan  « T a ’lim 
t o ‘g ‘risida»gi  qonunining,  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»  va 
Respublika  rahbariyatining  dasturiy  fikrlari  m azm unidan  kelib 
chiqqan  b o ‘lishi  kerak,  y a ’ni:
-   maktabda  bolaga  biron-bir  kasb-korni 
egallashi 
uchun 
mustahkam  poydevor  yaratish;
-   o ‘quvchi-yoshlam ing  sport  turlari  bilan  shug‘ullanishlariga 
yordam  berish,  ularning  b o ‘sh  vaqtlarini  tashkil  qilish;
274

---

-   bolalarga  ta ’lim  berishni  ilg‘or  pedagogik  texnologiyalar, 
zam onaviy  o ‘quv-uslubiy  dasturlar  asosida  tashkil  etish, 
o ‘quv-tarbiya  jarayonlarini  jah o n   andozalariga  m os  ravishda 
t a ’minlash;
-   o ‘quvchilam ingim koniyatlarivaqiziqishlaritahlilidan,iqtisodiy 
va  ijtimoiy  muhitdan  kelib  chiqib,  ularni  turli  soha  b o ‘yicha 
kasb  asoslariga  y o ‘naltirish  va  t a ’limda  tabaqalashtirilgan 
yondashuvni joriy  etish;
-   yosh oilalar bilan ishlash, tibbiy tarbiyaviy, huquqiy, m a ’naviy- 
m a ’rifiy,  ijtimoiy tushunchalar berish  uchun m axsus tadbirlarni 
am alga  oshirish;
-   o ‘z  hududidagi  mahalla  jam oalarining  faoliyatini  tarbiyaviy 
m aqsad  y o ‘lida  muvofiqlashtirish;
-   tarbiyasi  « o g‘ir»,  qarovsiz qolgan  bolalarning ota-onalari  bilan 
ishlash,  oilalarga  pedagogik  yordam  berish;
-   bola tarbiyasi yaxshi  y o ‘lga q o ‘yilgan oilalarni tegishli  idoralar 
hamkorligida  o ‘rganib,  tajribalarini  ommalashtirish;
-   o ‘qishni  va  ishlashni  xohlamaydigan,  bezorilik  y o ‘liga  kirib 
ketgan  o'smirlarni  hisobga  olib,  ularga  tegishli  tashkilotlar 
bilan  birgalikda  zarur  choralar  k o ‘rib,  ota-onalar  y ig ‘inlarida 
m uhokam a  qilish;
-   tarbiya subyektlari b o ‘lmish huquqiy, tibbiy, ijodiy uyushmalar, 
yoshlar,  tabiatni  m uhofaza  qilish  va  «Ekosan»,  «Qizil  yarim 
oy»,  barcha j a m g ‘arm a  va jam oatchilik  markazlari,  ommaviy 
axborot  vositalari,  inson  huquqlari  b o ‘yicha  milliy  markazlar, 
kasaba  uyushmalari,  nodavlat  tashkilotlari,  ishlab  chiqarish 
korxonalari,  mahalliy  boshqaruv  idoralarining  bola tarbiyasiga 
b o ‘lgan  m a s ’uliyat  va javobgarligini  muvofiqlashtirish;
-   turar jo y d a   va  mahallada  olib  borilayotgan  barcha  tarbiyaviy, 
m a ’naviy,  m a ’rifiy,  madaniy-om maviy  va  sport  tadbirlari 
markazi  -   maktab  b o ‘lishiga  erishish;
275

---

-   o ‘quvchi-yoshlar,  ota-onalar,  jam oatchilik  bilan  huquqiy 
tarbiyani 
amalga 
oshirish, 
tarbiya  jarayonining 
barcha 
ishtirokchilari  orasida  milliy  mafkurani  targ‘ib  qilish,  aqi- 
daparastlik  va  milliy  taraqqiyotimizga  zararli  g ‘oyalarning 
kirib  kelishiga  qarshi  murosasiz  kurashishni  tashkil  etish;
-   ta’lim 
muassasalari 
nizomlari 
asosida 
o ‘quvchilarning 
maktabda joriy  qilingan  tartibga  amal  qilishlarini  va  nizomda 
belgilangan  o'qu v chilar  libosida  ta ’lim  va  tarbiya  jarayoniga 
qatnashishlarini  t a ’minlash;
-   mahallada,  xotin-qizlar  orasida  zamonaviy  bilimlarni  targ ‘ib 
qilish,  o ‘smir  yoshlarning  dunyoviy  bilimlarga  b o ‘lgan 
intilishlarini  rag ‘batlantirish;
-   maktab  negizida  pedagogik,  huquqiy,  psixologik,  m a ’naviy 
va  m a ’rifiy  bilimlar  beruvchi  «Ota-onalar  universitetlari» 
faoliyatini  tashkil  qilish.