O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy


XIX  bob.  IQTISODIY TARBIYA



Download 4,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/158
Sana18.08.2021
Hajmi4,55 Mb.
#151001
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   158
Bog'liq
'pedagogika

XIX  bob.  IQTISODIY TARBIYA
Bolalarga  maktab  va  oila  sharoitida  iqtisodiy  tarbiya  berish 
m uam mosi  k o ‘pdan  buyon  pedagogikaning  asosiy  muam molaridan 
biri  b o ‘lib  kelmoqda.  Bozor  iqtisodiyotiga  o ‘tilayotgan  bir  paytda 
yoshlarda  iqtisodiy  tafakkurni  tarbiyalash  ayniqsa  muhimdir.
A w a l o , 
iqtisodiy  tarbiya  haqida  m ukam mal  tushunchaga 
ega  b o ‘lmoq  darkor.  Iqtisodiy  tarbiya  o ‘quvchilarda  tejamkorlik, 
mehnatsevarlik,  tashabbuskorlik,  ishbilarmonlik,  iqtisodiy  hisob- 
kitob  va  ayni  shu  kabilar  haqida  fikrlay  olish  qobiliyatini  kamol 
toptirishdir.
Iqtisodiy  tarbiya  mazmuni  Sharq  mutafakkirlari  tomonidan 
muntazam   boyitib  kelindi.  Chunonchi,  M uham m ad  Ibn  Muso  al- 
Xorazmiy  matematika  fani  inson  hayotida  asosiy  o ‘rin  tutishini 
alohida  ta ’kidlaydi.  Uning  fikricha,  kishi  hisob  ilmini  bilishi  va  o ‘z 
ishiga  pishiq  b o‘lishi  kerak.  Shunda  u  o ‘z  mehnatining  natijalarini 
o ‘lchovlar  orqali  aniqlay  olishi  mumkin.
Abu  Nasr  al-Farobiy  insonga  yashash  uchun ju d a   k o ‘p  narsalar 
kerakligi  va  ularni  vujudga  keltirish  y o ‘lida  boshqa  shaxslarga 
murojaat  qilishni  e ’tiro f  etadi.  Bu  o ‘rinda  olim  iqtisodiy  aloqa 
zaruriyatini  k o ‘rsatib  o ‘tgan  edi.
Darhaqiqat,  iqtisodiy  aloqa  o ‘rnatish  uchun  odamlar,  davlatlar, 
jam iyatlar  integratsiya  y o ‘lida  harakat  qiladilar.  Hozirgi  paytda  bu 
fikr  nechog‘lik  to ‘g ‘ri  ekanligini  Yevro‘pa  amaliyoti  misolida  k o ‘rib 
turibmiz.  Iqtisodiy  integratsiya  davlatlarga  faqat  boylik  keltirayapti.
198


Al-Farobiy 
«Baxt-saodatga  erishuv 
haqida» 
asarida  shunday 
yozadi:  inson  o ‘z  m ablag‘ini  sarflashni  bilishi  kerak.  Pul  sarflashda 
q izg ‘anchiqlik  qilish  xasislikka  olib  keladi.  Pullarni  rejasiz  ishlatish 
esa  insonni  beboshlikka  yetaklaydi».
K o ‘rinib  turibdiki,  o ‘tmish  mutafakkirlari  maktab  va  oila  sha- 
roitlarida 
bolalarni 
iqtisodiy 
tafakkurini 
kengaytirish, 
ularni 
hamkorlikka,  ishbilarmonlikka,  iqtisodiy  hisob-kitobga  o ‘rgatishni 
hayotiy  tajriba  asosida  amalga  oshirish  lozimligiga  e ’tibor  qarat- 
ganlar.  Bolaga  iqtisodiy  tarbiya  berish  oiladan  boshlanadi.  Har  bir 
kishi  b u g ‘doy,  guruch,  mevalarni  saqlash  y o ‘llarini  bilishi  kerak. 
Ota-ona ne ’matlarni  uvol qilish gunohligini  farzandiga yoshligidanoq 
nasihat  y o ‘li  bilan  o ‘rgatadi.
Ibn  Sino  bolalarni  hayotga  tayyorlash  uchun  ularga  hunar 
o ‘rgatish  lozim  deb  k o ‘rsatadi.  Inson  hunarni  puxta  o ‘rganishi  shart. 
Chunki,  hunar  unga  kelajakda  ro ‘z g ‘or  tebratish  uchun  kerak.  Bu 
shunday  olib  borilishi  kerakki,  u  o ‘z  mehnatining  natijalarini  k o ‘ra 
bilsin.  Shundagina  bola  o ‘z  imkoniyatidan  to ‘g ‘ri  yoki  noto‘g ‘ri 
foydalanayotganini  his  qila  oladi.
Hunar  egallash  yoshlarni  mustaqillikka  o ‘rgatadi.  Bu  jarayonda 
bola 
hisob-kitob 
qilishni 
ham 
o ‘rganadi, 
ishbilarmonlik 
va 
tashabbuskorlik  xususiyatlariga  ega  b o ‘ladi.
Farzand  oilada  ota-ona  tajribalari  ta ’sirida  tarbiya  k o ‘radi.  Ota- 
ona  har  qadam,  har  nafasda  bolaga  saboq  beradi:
-   Asbobni  ishlatgach,  darhol  o ‘rniga,  yopiq  joyga  olib,  q o ‘y. 
U  y o m g ‘ir  emas,  shudring  tegsa  ham  zanglaydi,  o ‘tinaslashib 
qoladi.
-   Tovoningni  to ‘g ‘ri  bos,  poyabzalning  poshnasi  yeyilmasin...
-   Suvning  bir  tomchisi  ham  aziz.  Uni  qadrla...
-   Nonning  uvoli  turmushga,  q o g ‘ozning  uvoli  obro‘ga  putur 
yetkazadi.


Uvoqni  k o ‘rdingmi,  k o ‘zingga  surt,  q o g 'o z   parchasini  chetga 
olib  q o ‘y...
M azmuni  olamcha  bo'lg an   bu  o ‘gitlar  ota-onalar  tomonidan 
farzandlar  ongiga  singdirilayotgani  xasislik  alomatlari  emas,  balki 
turmush  tajribasining  durdona  xulosasi,  tejamkorlikka  undashdir. 
Tejamkorlik tarbiyasi axloqiy tarbiyaning hisob-kitob bilan yashashga 
o ‘rgatadigan  muhim  sohasi  sanaladi.
Ishlab  chiqarish  korxonasidami,  ro ‘z g ‘ordami,  tabiat  b a g ‘ridami, 
qayerda  boMmasin,  tejalgan  n e ’mat  katta  ijtimoiy  ahamiyatga  ega 
b o ‘ladi.
Insonlardagi  tejamkorlik  fazilati  oila  yoki  davlatning  moddiy 
qudratini  mustahkamlashdan  tashqari,  ularda  turmush  kechirish 
m e ’yoriga  amal  qilish  malakasini  ham  shakllantiradi.
Vaqt- inson ixtiyoridagi bebaho xazina. Uni faqat dunyoni o ‘rganish 
va  o ‘zgartirishga,  shaxsiy  manfaati  va  el-yurt  xizmatiga,  mehnat 
samadorligini  oshirish  va  mahsulot  tannarxini  arzonlashtirishga  sarf 
etish  xususiyatini  har  bir  kishida  shakllanishi  muhim  fazilatdir.
Saxiylik  yuksak  darajadagi  ijobiy  fazilatdir.  Shu  bilan  birga 
saxiylik,  tejamkorlik  ruhi  bilan  su g ‘orilm og‘i  kerak.  Yoshlarga 
daromad hajmini belgilash va harajatning m e ’yorini barqarorlashtirish, 
boshqacha  aytganda,  n e ’mat  yaratish  va  uni  tasarruf  etish  rejasini 
ishlab  chiqish  va  unga  q a t’iy  amal  qilish  k o ‘nikmasini  shakllantirish 
darkor.
Qiymati  qay  darajada  b o ‘lishidan  q a t’iy  nazar,  narsani  egasidan 
s o ‘rab yoki  rozi  qilib olish, omonatni  ehtiyotlab  ishlatish va qaytarish 
halollik  belgisidir.
Yoshlarga  nimani,  qachon,  nima  uchun  va  qay  darajada 
asrash  lozimligi,tejashning  mohiyati  va  usullarini  t o ‘g ‘ri  anglatish 
tejamkorlik  tarbiyasining  maqsadi  hisoblanadi.  Bu  maqsadning 
t o ‘laqonli  amalga  oshishi  ota-onalar,  o ‘qituvchilar,  tarbiyachilar, 
rahbarlar,  jam oatchilikning  faolligiga  bogMiq.


Tejamkorlik  tarbiyasining  mazmuni,  ta ’sirchanligi  va  samarasi 
bilan  bolalar  dastlab  o ‘z  oilalarida  tanishadilar.  Ota-onaning  hal 
qiluvchi  roli  ana  shu  tanishuvdan  boshlab  yuzaga  chiqadi  va 
sekin-asta  kuchaya  boradi.  Nam una  k o ‘rsatish,  ishontirish,  nasihat 
qilish.  maslahat  berish  y o ‘li  bilan  farzandlarni  tejamkor  b o ‘lishga 
undash,  ular  faoliyatini  doimo  nazorat  qilib  borish,  lozim  b o i s a , 
isrofgarchilik  qilganlari  uchun  jazolash  ota-onalarning  tarbiyalay 
olish  mahoratlariga  bo g ‘liq.
Tarbiyaviy  ta ’sir  tarbiyalanuvchi  shaxsida  qisqa  muddatli,  uzoq 
muddatli,  beqaror  yoki  doimiy  ta ’sir  k o ‘rsatishi  mumkin.  T a ’sir 
qanchalik  t o ‘g'ri,  asosli  va  kuchli  b o ‘lsa,  farzandlarda  tejamkorlik 
fazilati  shu  qadar  mustahkam  shakllanadi.
O ta-o n alar  hovli  va  xonad o nlarn i  tartibga  solish,  ovqat 
pishirish,  kir yuvish va kiyim -k ech ak ni  y am ash ,  r o 'z g ‘or asboblari 
va  uydagi jih o z la rn i  t a ’m irlash  sohasida  b olalar  m ehnatini  tashkil 
etadilar.  B u n d a   o ta-ona  y um u sh larn i  bo lalarga  ularning jis m o n iy , 
aqliy,  ruhiy  im koniyatlarini  hisobga  olgan  holda  topshirishlari 
kerak.
Ishni  topshirish  bilan  cheklanmay,  bola  uni  qanday  baja- 
rayotganini  nazorat  qilib  turish,  lozim  boMsa,  maslahat,  k o ‘mak 
berishi,  ruhlantirib  turishi  maqsadga  muvofiqdir.  Bola  mustaqil 
topshiriqni  bajarish  jarayonida  rejadagi  ishni  uddalash  uchun 
sarf  etiladigan  xomashyo,  m ablag‘,  vaqt,  kuchni  aniqlash,  kerakli 
uskunalarni  tayyorlash,  sozlash  malakalarini  egallab  boradi.
Matbuot, radio, televideniya xabarlari,  o ‘qituvchilar, tarbiyachilar 
tomonidan  berilgan tejamkorlikka oid  m a ’lumotlar, ota-onalar hamda 
keksalarning  bu  t o ‘g ‘ridagi  maslahatlari,  tanbehlari  ham  bolada 
mazkur  tushunchaning  kengayishiga  ijobiy  ta ’sir  etadi.
Maktab  sharoitida  iqtisodiy  tarbiyaning  xilma-xil  vazifalari  bir 
necha  fan  b o ‘yicha  darslarda  amalga  oshiriladi.


0 ‘zbekiston  davlatining  moddiy  va  m a ’naviy  o ‘sish  iqtisodiy 
qonuniyati  bilan  o ‘quvchilar  tabiiy  fanlarga  oid  darslarda  tani- 
shadilar.
Jamiyatshunoslik  darslarida  bolalar  xalq  farovonligini  yuqori 
darajaga  k o ‘tarish  uchun  qanday  iqtisodiy  vazifalarni  bajarilishi 
lozimligini  o ‘rganadilar.
Yangi  texnologiya  nima  va  u  sanoatga  qanday joriy  qilinadi?
Fan  kashfiyotlari  qay  darajada  iqtisodiy  foyda keltirishi  mumkin? 
Shunday  savollarga  bolalar  o ‘qituvchilar yordam ida  dars  va  darsdan 
tashqari  m ashg‘ulotlarda jav o b   topadilar.
Iqtisodiy  tarbiyaning  qator  vazifalari  mehnat  darslarida  amalga 
oshiriladi.  Bu  darslar  n e c h o g ‘lik  qiziqarli  va  foydali  tashkil  etilsa, 
o ‘quvchilar  shunchalik  iqtisodiy  bilim  va  m alakaga  ega  boMadilar. 
Bunday  bilimlar  o ‘quvchilar  kelajakda  qaysi  sohada  ishlash  yoki 
qayerda  o ‘qishlari  mumkinligini  moMjallashlariga  imkon  beradi.
Iqtisodiy  tarbiya  uslublari  xilma-xildir.  Jumladan,  suhbat,  m a ’- 
ruza,  amaliy  m ash g‘ulot,  sanoat  shoxbchalariga  sayohat  o ‘tkazish, 
solishtirish,hisob-kitob qilish g ‘o y a td a ta ’sirchanuslublar hisoblanadi. 
0 ‘quvchilarda  iqtisod  borasida  ijodiy  fikr yuritishni  shakllantirishda 
darslarda  va  darsdan  tashqari  m ash g ‘ulotlardan  unumli  foydalanish 
m umkin.  0 ‘quvchilarni  nech og ‘lik  iqtisodiy  tarbiya  topganliklari 
o ‘qituvchilar tomonidan  kuzatib  borilishi  kerak.
Tejamkorlik,  ijodkorlik,  m a s ’uliyat  hissi  tashabbuskorlik,  ishbi- 
larmonlik,  hisob-kitob  mohirligi  o ‘quvchilar  iqtisodiy  tarbiyadan 
qanday  saboq  olayotganliklarini  k o ‘rsatuvchi  muhim  mezondir.
202



Download 4,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   158




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish