|
iMashq va o ‘rgatish m etodlari
Mashq bolalar faoliyatini oqilona, maqsadga muvofiq ravishda
va har tomonlam a tashkil qilish, ularni axloq mezonlari va xulq-
atvor qoidalarini bajarishga odatlantirishdir. Odatlar bolalikda tarkib
topadi va keyin mustahkamlanib boradi.
0 ‘qituvchilar, ota-onalar bolalarda ijobiy odatlar shakllanishini
kuzatib borishlari kerak. 0 ‘quvchilar odatlarni yaqinlaridan meros
qilib olmaydi, balki ular orqali hosil qiladi. Odat ehtiyojga aylanadi.
Mashq m uayyan xatti-harakatlarni k o 'p marotaba takrorlashni o ‘z
ichiga oladi. Mashq va odatlantirish o ‘quvchi uchun ongli, ijodiy
jarayondir. Mashq natijasida ko ‘nikma, odat, yangi bilimlar hosil
qilinadi, o'quvchining aqliy qobilivati rivojlanadi, axloqiy tajribasi
kengayadi. Odatsiz tarbiya-poydevorsiz binoga o ‘xshaydi, odat esa
muntazam mashq orqali mustahkamlanadi.
137
0 ‘r g a tish -ijtim o iy xulq-atvorning odatiy shakliga aylantirish
maqsadida tarbiyalanuvchilarning bajarishlari uchun rejali va izchil
tarzda tashkil qilinadigan turli harakatlar, amaliy ishlardir.
0 ‘rgatish bir necha izchil harakatlar у ig‘indisidir. 0 ‘qituvchi bu
harakatlarni ko ‘rsatib berishi, tushuntirishi, kuzatishi lozim (sinfda
navbatchilik qilish).
Tarbiya amaliyotida mashq qilishning turli xillari mavjud:
faoliyatda mashq qilish; kun tartibi mashqlari, maxsus mashqlar.
Faoliyatda mashq qilish mehnat, ijtimoiy faoliyat, jam oadagi
faoliyat va o ‘zaro m unosabat odatlarini tarbiyalashga qaratilgandir.
Kun tartibi mashqlari maktabda, oilada o ‘rnatiladigan kun tartibiga
amal qilish, shu bilan b o g ‘liq o ‘z istak va harakatlarni boshqarish,
ish va b o ‘sh vaqtdan t o ‘g ‘ri foydalanish odatiga o ‘rgatadi. Maxsus
m ashqlar madaniy xulq, malaka va k o ‘nikmalarini hosil qiladi va
mustahkamlaydi.
T o p s h iriq . 0 ‘quvchilarning mehnat topshiriqlarini j a m o a b o ‘lib
bajarishlari ularda ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirishda alohida
ahamiyatga egadir. 0 ‘quvchilar o ‘z kuchlarini um umishga sarflashga,
j a m o a uchun m a s ’uliyatni his etishga o ‘rganadilar. Mehnat qilish
bolani xarakteri va irodasini o ‘stiradi.
- Bola faoliyatining shakllanishida burchga m a s ’uliyat hissini
tarbiyalash lozim.
- Qiziqarli, t o ‘laqonli, bolalar yosh jihatlariga mos hayot iqlimini
yaratish, mehnat, xayriya, ijtimoiy-foydali, ijodiy, k o ‘ngilochar
va shunga o ‘xshash tadbirlar tashkil etilishi lozim. Natijada
o ‘quvchilar o ‘zlari yoqtirgan ishga q o ‘l urub, muvaffaqiyat
hissini tuyadilar, o ‘zlariga ishonchlari ortadi. Sinfdan tashqari
ishlarda o ‘quvchilarning b o ‘sh vaqtlarini ja m o a foydasi uchun
ommaviy, guruh, alohida shakllari va uslublari orqali tashkil
etish mumkin. T o ‘garak, klub ishlarining rang-barangligi, ular
138
mazmunidagi yangiliklar, yigit va qizlarning shaxs sifatida
shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
P e d a g o g ik ta la b . Pedagogik talab tarbiyaning eng muhim
metodlaridan biridir. Talab turli vazifalarni bajarishi, ijtimoiy xulq-
atvor mezonlarini ifodalashi, biror-bir faoliyatda bajarilishi zarur
boMgan aniq vazifa sifatida yoki turli k o ‘rsatma sifatida namoyon
boMishi, muayyan harakatlarga undovchi boMishi mumkin.
0 ‘z -o ‘zini ta r b i y a l a s h m e to d la r i
0 ‘quvchida o ‘z -o ‘zini tarbiyalashga ehtiyoj, y a ’ni o ‘z ustida
ongli, batartib ishlashga ehtiyoj paydo boMgandagina tarbiya
jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. 0 ‘quvchilarni, ayniqsa,
o ‘rta va katta yoshdagilarni o ‘z bilim va malakalarini mustaqil
oshirishlariga yoMlash kerak.
0 ‘quvchilarning o ‘z -o‘zini idora qilish organlari faoliyatida
qatnashishlari, ularning ijtimoiy-faollik mavqeyini shakllantirishning
ta ’sirchan vositasidir. 0 ‘quvchilar o ‘qishda, tarbiyada, dam olishda
o ‘z -o ‘zini
tarbiyalash
metodlaridan
foydalanadilar,
o ‘z -o ‘zini
tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi.
M aktabda o ‘quvchilarning mustaqil faoliyati, pedagogik jam o a
bu ishga tayyor boMsagina o ‘qituvchilar va o ‘quvchilar o ‘rtasida
o ‘zaro chuqur hurmat, xayrihohlik, ishonch boMgan sharoitdagina
tashkil topishi mumkin. Barcha o ‘z -o ‘zini idora qilish tashkilotlari
o ‘z faoliyati yuzasidan vaqti-vaqtida hisobot berib turishi, s o ‘z bilan
ish u yg ‘unligiga, ijtimoiy rag‘batlantirishga e ’tibor berish lozim.
0 ‘z-o‘zini tarbiyalash sifatlari bola bunga tayyor boMganda, u o ‘zini
shaxs deb anglay boshlagach, amaliy ishlarda mustaqillik k o ‘rsata
boshlagan vaqtda paydo boMadi. 0 ‘z-o‘zini tarbiyalashda (axloqiy,
jismoniy, hissiy-irodaviy va intelektual) maslahat va ko‘rsatmalar
berilishi lozim. Bunda o ‘quvchilaming o ‘z xatti-harakatlariga tanqidiy
139
munosabatda boMishga o ‘rgatish juda muhimdir. 0 ‘quvchilar o'zlari
muayyan vaqtda belgilangan vazifalarni baholash uchun majburivat
oladilar va ularni kun tartibiga yozib q o ‘yadilar.
Shundan keyin vaqti-vaqti bilan o'zlari va ota-onalari oldida
olgan majburiyatlarini bajarilishi haqida hisobot beradilar. Bu esa
ularning o ‘z xatti-harakatlari uchun jav o b berishga, m a s ’uliyatlarni
his etishlari uchun yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
