|
Ijtim oiy ongni shakllantiruvchi m etodlar
Bu guruhga o ’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, e ’tiqodni, m a ’naviy
va siyosiy g ‘oyalarni shakllantirish maqsadida ularni ongi, hislari va
irodasiga ta'sir ko'rsatish metodlari kiradi.
Bu guruh metodlarining mohiyati shundaki, ular orqali jam iyat
o ‘quvchilar ongiga qanday talablar q o ‘yayotgani yetkaziladi.
Yoshlarning dunyoqarashlarini shakllantirish, hayot mazmunini
tushunib olishlariga k o ‘maklashish maqsadida ijtimoiy ongni
shakllantiruvchi m etodlar qoMlanadi.
0 ‘quvchilarda siyosiy onglilik va ijtimoiy faollik, y a ’ni davlatni
ichki va xalqaro siyosatini tushunish va idrok qilishni tarbiyalash
lozim.
Tushuntirish bu ijtimoiy ongni shakllantirishda eng k o ‘p
qoMlanadigan metoddir. Tushuntirishning mohiyati o ‘quvchiga
q o ‘yilgan talabni, voqealarni, harakatlarning ijtimoiy, axloqiy,
estetik mazmunini yoritadi va o ‘quvchilarga dunyoviy bilimlarni
egallashda, ongli intizomni, yuksak madaniyatni singdirishda, milliy
g ‘ururli qilib tarbiyalashda yordam berishdan iborat.
Tushuntirishda o ‘quvchilarga m am lakatim iz ^uqarosin in g o ‘z
davlatiga nisbatan huqu q larv a burchlar bilan b o g‘langanligi,uyashash
va axloq m e ’yorlariga ongli ravishda rioya qilishi haqida axborot
beriladi. Bunda davlat bayrogM, gerbi, madhiyasi, konstitutsiyasiga
sadoqat ruhida tarbiyalashning ahamiyati beqiyosdir. Shu sababli
o ‘quvchilarga bayroq,
madhiya,
konstitutsiya haqida tegishli
m a ’lumotlar beriladi.
0 ‘quvchilarga xalq, davlat oldidagi fuqarolik burchi, y a ’ni
o'zin in g Vatan oldidagi huquq va burchlarini bilish, ularga q a t’iy
amal qilish, qonunchilik, um umbashariy axloq m e ’yorlari buzilishiga
murosasiz munosabatda boMish tushuniladi.
S u h b a t v a h iko y a. 0 ‘quvchi shaxsini g ‘oyaviy va axloqiy
shakllantirishda o ‘qituvchining jonli s o ‘zi eng ta ’sirli metod
hisoblanadi. Suhbat uchun mavzu tanlashda uning m azkur sinf
uchun dolzarbligi, bolalarda axloqiy ishonch u yg ‘otishning suhbat
m azm uniga boMgan munosabatlarini "va suhbatdan kutilayotgan
natijani hisobga olish lozim.
S u h b a t jonli, om maviy, ishonarli boMishi katta ahamiyatga ega.
Suhbat metodi sifatida o ‘quvchilarning hayoti, fan va texnika, etika-
estetika va boshqa sohalardagi tasavvur va tushunchalari doirasini
kengaytirishga yordam beradi. Suhbat samarasini o ‘quvchilarning
ijobiy yoki salbiy javoblariga qarab bilish mumkin.
Suhbat turli mavzularda uyushtirilishi mumkin: etik mavzular
(kishilarning jam iyatdagi axloq mezonlari, o ‘zini tutish qoidalari),
estetik m avzularda (tabiat g o ‘zalligi, shaxslararo munosabatlar,
inson g o ‘zalligi), siyosiy mavzularda (davlatning ichki va tashqi
siyosati, dunyo voqealari), ta ’lim va bilishga oid m avzularda (koinot,
hayvonot dunyosi).
Suhbat davomida o ‘quvchilarda dilidagini ayta olish k o ‘nikmasini
shakllantirish, ularning fikrlarini tinglash, suhbatda faol qatnashishga
erishish, y a ’ni o ‘quvchilarni fikrlashga majbur qiluvchi savollar
berish, mavzu b o ‘yicha o ‘z bilimlarini tahlil qilishga, tortishishga
va haqiqatni anglashga erishishlari ju d a muhimdir.
H ik o y a . 0 ‘quvchilar odatda hayotdan va badiiy adabiyotdan
olingan aniq misollarga boy boMgan hikoyalarni qiziqib tinglaydilar.
Ularga axloq mezonlari, tarix qoidalari, Vatanimizning tabiiy
boyliklari, ajoyib mehnatkash kishi lari, tarix, adabiyot, san’at haqida
hikoya qilib berish mumkin. Badiiy adabiyot, radio, televideniya,
gazeta va jurnallardagi maqolalar ham qimmatli m anba boMadi.
Suhbat ham, hikoya ham o ‘quvchilarning yoshiga mos mavzularda,
ular tushunadigan s o ‘zlar orqali o ‘tkazilishi kerak. Eng yaxshisi,
suhbat va hikoya mavzusini o ‘quvchilarning o ‘zlari tanlasin,
bunda suhbatning zavqliligi t a ’minlanadi, o ‘quvchilar mavzuga
befarq qaramaydilar. 0 ‘qituvchi suhbat mavzusini oldindan e ’lon
qilib, mehnatsevarlik yoki rostgo‘ylik, halollik mavzularida suhbat
o ‘tkazish uchun mavzuga oid maqolalar, matallar va maqolalar
t o ‘plashni topshiradi, bunda o ‘quvchilarning o ‘tkaziladigan tadbirda
faolliklari yanada ortadi.
N a m u n a . 0 ‘quvchilar o ‘z atrofidagi kishilarda yaxshi axloqiy
sifatlarni ko‘rishlari, o ‘qituvchilari, ota-onalari, oilaning katta yoshli
a ’zolari va boshqalam ing fe ’I-atvor. yurish-turishida bolalarga yetarli
darajada namuna ko'rsatishlari nihoyatda muhimdir.
O'qituvchining shaxsan o ’zi namuna b o ‘lishi, ayniqsa, katta
ta ’sir ko'rsatadi. Ular o ‘qituvchining darsda va hayotda o ‘zini
qanday tutishini, atrofdagi kishilar bilan qanday m uomala qilishini.
o ‘z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib yuradilar.
0 ‘quvchilar yaqin kishilarining xulq-atvoriga taqlid qiladilar.
Xulq-atvor bolalarda ijobiy fazilatning, b a 'z an esa salbiy sifatlarning
ham tarkib topishiga olib keladi. Shuning uchun o ‘qituvchi va ota-
onalar har qanday holatda ham o ‘zlarini munosib tuta bilishlari
kerak. Kattalarning s o ‘zi bilan yurish-turish va xatti-harakatlarida
tafovut b o ‘lmasligi kerak. Katta yoshdagi kishilarning, o ‘qituvchi va
tarbiyachilarning bolalarga yaqin b o iis h lari, ularni o ‘zlariga moyil
qila bilishlari, ular bilan yaqin aloqaga kerisha olishlari ham ularning
o 'm a k boMishdagi kuchini oshirishga yordam beradi.
Respublikamizdagi ilg'or kishilarning hayoti va faoliyatidan
olingan yorqin m a'lum otlar, adabiy asarlardagi, kinofilmlardagi va
spektakllardagi qahram onlar xatti-harakatidagi yaxshi namunalar
bolalarning ongiga kuchli ta ’sir qiladi.
Maktablarda ishlab chiqarish
ilg' orlari
bilan uchrashuvlar
o ‘tkaziladi. 0 ‘quvchilar o 'z otalari va onalarining ishlab chiqa-
rishdagi muvaffaqiyatlari bilan faxrlanadilar, ularga taqlid qilishga
intiladilar.
Ota-bobolarimiz o ‘z farzandlarini ham m a yaxshilardan, dono-
lardan, ulu g‘ kishilardan ibrat olishga d a ’vat qilib kelganlar. Masalan,
«Qush uyasida k o ‘rganini qiladi». Juda oddiy ibora ostida qancha
fikrlar jamlanganligini hamisha ham faxmiga boravermaymiz. Maqol
zamirida, uyingda tartibli boM. aks holda bolang ko 'c h a d a tartibsiz
boMadi. Bola oldida birovlarning g ‘iybatini qilma, bolang g ‘iybatchi
bo'ladi, degan m a ’no yotadi.
B u n g a o ‘x s h a s h f i k r l a r n i y a n a k o ' p l a b k e l t i r i s h m u m k i n .
Do'stlaringiz bilan baham: |
