O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

M unozara.
T a ’lim iy su h b at b ilim larn i o ’zlash tirish g a zam in ta y y o rlab , 
e v ristik ta ’lim iy su h b at an a shu b ilim larn i har to m o n lam a q o 'lla sh g a yordam bersa, 
erk in su h b at bilishdagi m u staq illik n i oshiradi. Shu bilan birga, bilishdagi 
m u staq illik n i riv o jlan tirish g a q aratilg an ta ’lim o 'q u v m a s h g 'u lo tla rin in g har qanday 
turlari, 
sh ak llari 
v a
usu llari 
o 'rta s id a g i 
b ev o sita 
izchillikni 
v u ju d g a 
k e ltirad i.M u n o zara suh b atn in g y a n a d a riv o jlan ish id ir. U ikkita q aram a-q arsh i 
n u q tay i 
n azarn in g
to 'g 'r ilig in i 
isbotlash 
zarurati 
tu g 'ilg a n id a
v u ju d g a 
k e la d i.M u n o z a ra d av o m id a o 'q u v c h ila rn in g fik rlash id ag i x ususiy ch ek lan ish
barh am to p ad i, b ilish g a qiziq ish ortadi v a m u staq il m u lo h aza y u ritish rivojlanadi.
O 'q itish n in g in d u k tiv va d ed u k tiv m eto d la ri
O 'q itish n in g in duktiv v a d ed u k tiv m eto d lari - o 'q u v m ateriali m azm u n in in g
x a ra k te ri v a m an tiq in i y o ritish usulidir.
O 'q itis h n in g in d u k tiv m eto d i — o 'q itu v c h i va o 'q u v c h in in g turli v arian tlard ag i 
fao liy atid ir. B u n d a o 'q itu v c h i a w a l d alillarn i tu sh u n tirad i, ta jrib alarn i, k o 'rsa tm a li 
q o 'lla n m a la rn i n am o y ish q ilad i, u m u m lash tirish va tu sh u n ch alarn i ta ’riflash
104

---

b o 'y ic h a m ash q lar bajarishni tashkil etadi. O 'q u v c h ila r oldin xususiy faktlarni 
o 'z la s h tira d ila r, 
keyin 
x ulosalar 
chiq arad ilar 
v a
o 'q u v
m aterialini 
u m u m lash tirad ilar. 
Y oki 
o 'q u v c h ila r 
o ld ig a 
xususiy 
qoidalardan 
um um iy 
xu lo salarg a ch a 
m ustaqil 
m ushohada 
yuritishni 
talab 
qiladigan 
m uam m oli 
to p sh iriq la r q o ‘yiladi. O 'q u v c h ila r esa d alillar u stida m ustaqil holda fik rlay d ilar va 
teg ish lich a x u lo salar ch iq arad ilar ham da um um lashtirish qiladilar.
D eduktiv m etod — o 'q itu v c h in in g avval um um iy qoidalarni, ta ’ritlarn i aytishi, 
keyin asta-sek in xususiy hollarni, m uayyan vazifalarni keltirib chiqarish usulidir. 
B u n d a o 'q u v c h ila r um um iy qoidalarni idrok etadilar, form ulalarni o 'z la sh tira d ila r, 
keyin esa ulardan kelib chiqadigan natijalarni egallavdilar. A gar m ana shu m etodlar 
taq q o slan sa, o 'q u v c h ila r m a ’lum m ushohadalarni keltirib chiqaradigan faktlar va 
m aterialni o 'z la sh tirish la rig a k o 'ra
induktiv 
m etod 
foydaliroqdir. 
M asalan, 
o 'q itu v c h i m atem atik m asalaning yechim ini yoritadi, keyin o 'q u v c h ila rg a ana shu 
xildagi m asalani m ustaqil holda vechishni tavsiya qiladi. lekin bunda fikrlash tez 
rivojlanm aydi va m aterialni o 'rg a n ish g a k o 'p vaqt ketadi. D eduktiv m etod 
m aterialni tezroq o 'tis h g a vordam beradi va bunda m avhum fikrlash faolroq 
rivojlanadi. O 'q itish n in g induktiv va deduktiv m eto d larid a uning o g 'z a k i, 
k o 'rsa tm a ii va am aliy m etodlari, shuningdek, reproduktiv yoki m uam m oli izlanish 
m etodi ham q o 'lla n ila d i. T a 'lim n in g reproduktiv xarakteri, asosan, o 'q u v ch ilarn in g
ijodiy faoliyatidir. F ikrlashning xarakteri - o 'q itu v c h i bergan o 'q u v axborotini 
fao lro q idrok etish v a eslab qolish, o 'q itish n in g o g 'z a k i, k o 'rsa tm a ii va am aliy 
m eto d larid an
ham d a 
usullaridan 
foydalanm ay, 
m azk u r 
m etodlarni 
q o 'lla b
b o 'lm a y d i. R eproduktiv m etodda o 'q itu v c h i faktlarni, isbotlarni, tu shunchalar 
ta ’rifini to 'l a bayon qiladi, asosiy m asalaga alohida e ’tib o r beradi. O 'q itish n in g
rep ro d u k tiv m etodida к о 'rsatm alilik ham q o 'lla n ila d i. R eproduktiv y o 'sin d a g i 
am aliy ishlar o 'q u v c h ila rn in g nam una b o 'y ic h a ilgari yoki e n d ig in a o 'z la s h tirilg a n
bilim larni q o 'lla sh i b ilan farqlanadi. A m m o bunday ishlarda bilim larni m ustaqil 
holda boyitish am alga oshm aydi. O 'q itish n in g m uam m oli 
izlanish m etodi 
m uam m oli ta ’lim da q o 'lla n ila d i.
105

---