O. X. Xamidov universitet rektori, rais

 
ONA TILIDAN TAYANCH KOMPETENSIYALARINI TAKOMILLASHTIRISHDA 
INTEGRATIV YONDASHUV 
Himoyeva S.J. BuxDU ta'lim va tarbiya 
nazariyasi ( boshlang'ich ta'lim) yo'nalishi 1-
kurs magistranti 
Ilmiy rahbar, p.f.n.dotsent, Hamroyev A.R 
Ona…. Ona so‘zi naqadar chiroyli, ta‘sirli so‘z. Ona deganda ko‘z oldimizga eng chiroyli siyrat 
gavdalanadi. Go‘dak gapirishni o‘rganayotganda ilk aytadigan so‘zi ham aynan ona! Balki, biz shuning 
uchun ham eng tabarruk tilni ham ona tili deb ataymiz. Biz ona tilimizda so‘zlashni yaxshi ko‘rishimiz, 
yaxshi bilishimiz lozim. Tilimizda ravon, chiroyli so‘zlashishimiz bilan birga uning me‘yorlarini, 
qoidalarini ham yaxshi bilishimiz kerak.Til millat ko‘zgusi, til ijtimoiy soha degan so‘zlarni juda ko‘p bor 
eshitamiz. Ona tilini yo‘qotgan millatni mag‘lub qilish juda oson. Chunki til madaniyat, til marifat , til 
mafkura. Ona tili o‘quv fanlarining asosidir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga 1-sinfdayoq ona tili 
me‘yorlari asosiy dars sifatida o‘qitib, o‘rgatilib boradi. Ona tilini o‘rganish juda katta ta‘limiy, tarbiyaviy 
va rivojlantiruvchi ahamiyatga ega. Shaxsning tarbiyalanganlik darajasi ham tilni bilish bilan belgilanadi. 
Jamiyat rivojlangan sari ona tili o‘qitishning maqsad va vazifalari ham takomillashib boradi. Ona tili 
ta‘limi o‘z oldiga yoshlarda mustaqil va ijodiy fikrlash, og‘zaki hamda yozma nutq ko‘nikmalarini 
shakllantirish va rivojlantirish, ularda til sezgirligini tarbiyalash maqsadini qo‘yadi. Ma‘lumki, 
o‘quvchilarga ta‘lim-tarbiya berishdan maqsad, ularda tez o‘zgarayotgan dunyoda o‘z o‘rnini topish, 
jamiyatda qiynalmasdan yashashi uchun zarur bo‘lgan hayotiy ko‘nikmalarni shakllantirishdan iboratdir. 
Ta‘lim berish jarayonida har bir pedagog qanday qilib, qanday usullar bilan dars jarayonida o‘quvchilarni 
faollashtirish mumkin degan haqli savol tug‘iladi. Davlat ta‘lim standartlari talablariga asoslangan holda 
mustaqil O‘zbekistonning yosh avlodiga ta‘lim-tarbiya berish o‘qituvchilarga ma‘suliyatli vazifalarni 
yuklaydi. Hozirgi vaqtda o‘qituvchilar oldida fan asoslarini o‘qitishning ilmiy-nazariy saviyasini 
ko‘tarish, o‘qitish usullarini takomillashtirish natijasida dars samaradorligini oshirish va sifatini 
yaxshilashdek ishlar turibdi va bu vazifalarni bajarishda yangi pedagogik izlanish natijalarini amaliyotda 
joriy qilish dolzarb muammolardan biridir. Fan-texnika taraqqiy etgan, axborot almashinuvi kuchaygan 
tezkor zamonda mamlakatimizning barcha sohalarida bo‘lgani kabi ta‘lim tizimida ham bir qator 
islohotlar amalga oshirilmoqda. Fan-texnika asri va jadal taraqqiy etayotgan hayot o‘quvchilarda o‘quv 
predmetlari bo‘yicha faqatgina bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishning o‘zi yetarli emasligini 
ko‘rsatmoqda. Ta‘lim jarayoniga o‘quvchilar egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini bevosita 
kundalik hayotida qo‘llashga o‘rgatadigan kopmetensiyaviy yondoshuvga asoslangan DTS larni yaratish 
va ta‘lim jarayoniga qo‘llash zaruriyati yuzaga keldi. DTS-ta‘lim jarayonini va ta‘lim muassasalari 
faoliyatini baholashni tartibga soluvchi, ta‘lim mazmuniga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilaydi. 
DTS bizga ta‘limnng yuksak sifatini hamda mamlakatda amalga oshirilayotgan chuqur iqtisodiy va 
ijtimoiy islohotlar, rivojlangan demokratik davlat barpo etish talablariga javob beruvchi kadrlarni 
tayyorlash uchun kerak bo‘lgan davlat ta‘lim standarti hisoblanadi. Chet el ta‘lim tizimidan andoza olgan 
holda 2017-yil 6-aprel 187-qaror bilan yangi DTS joriy etildi. [1]. Chet eldan olingan andozaga ko‘ra 
kompetensiya degan yangi tushuncha kiritildi. Bu tushunchani oddiy qilib aytadigan bo‘lsak: 
kompetensiya –lot. (competo — erishyapman, munosibman, loyiqman) degan ma‘noni bildirib, fan 
bo‗yicha egallagan nazariy bilim, amaliy ko‗nikma va malakalarni kundalik hayotida duch keladigan 
amaliy va nazariy masalalarni yechishda foydalanib, amaliyotda qo‗llay olishdir. Har bir mavzuimizga 
ma‘nosidan kelib chiqqan holda mavzuga mos kompetensiya qo‘yamiz . Sinfdagi hamma o‘quvchi 
kompetensiyaga qo‘yilgan talabga javob berishi shart. Chunki bu Davlat ta‘lim standarti tomonidan 
darslarga qo‘yilgan minimum talab hisoblanadi. 
Shuningdek,me‘yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha 
yozilishi tavsiya qilinadi.
TK-tayanch kompetensiyalar:
TK1-kommunikativ kompetensiya ; 

---

95 
TK2-axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi;  
TK3-o‗zini-o‗zi rivojlantirish kompetensiyasi;  
TK4-ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi; 
TK5-milliy va umummadaniy kompetensiya;  
TK6-matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‗lish hamda foydalanish 
kompetensiyasi;
FK-fanga oid kompetensiyalar:
FK1- Adabiy-nutqiy kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‗zaki bayon qilish, o‗qish, fikrni 
yozma bayon qilish) ;
FK2-Badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi. Nima uchun ona tili ta‘lim jarayoniga 
kompetensiya tushunchasi kerak? Ona tili ta‘lim jarayoniga kompetensiya tushunchasining kiritilishi shu 
kunga qadar o‘qitish amaliyotida uchraydigan nazariy bilim bilan undan amaliyotda foydalanish 
o‘rtasidagi uzilish, ya‘ni o‘quvchi nazariy bilimga ega bo‘lgan holda , undan muammoli vaziyatlarda 
foydalanishga qiynalish holatlarini bartaraf qiladi. Kompetensiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning 
tinglab tushunish, so‘zlashish, suhbatga kirisha olish , gaplarni ohangiga rioya qilgan holda ifodali o‘qiy 
olish , o‘qib eshittirilgan matn yuzasidan suhbatga kirisha olish, video va audio( multimedia ilovalari ) 
matnlarini, topshiriqlarini tinglab tushuna oladi. Masalan 2-sinf ona tili darsligidagi Shaxs va narsa 
belgisini bildirgan so‘zlar mavzusini olamiz. 228-mashq [2] . O‘qing. Narsaning belgisiga qarab 
topishmoqning javobini toping . 
Usti yo‘l-yo‘l, sariq, ko‘k, 
Beqasamga o‘xshaydi. 
Shirinligi til yorar, 
Hidi o‘tkir bo‘yi past
Bu mashqda o‘qituvchi mashqni intonatsiya orqali o‘qigan holda o‘quvchilarga yuzlanadi . 
Topishmoqning jumboqlari alohida takidlanadi. O‘quvchilar e‘tibor beramiz sariq-ko‘k, hidi o‘tkir, bo‘yi 
past. Xo‘sh o‘quvchilar qanday ekan rangi? Nimaga o‘xshar ekan? Shirinligi qanday ekan? Sizlar uni 
ko‘rganmisizlar? Kabi savollar orqali ham o‘quvchilarning darsda faol bo‘lishi, fikrlarini bemalol bayon 
eta olishlariga erishishimiz mumkin. Aynan mana shu mashqda biz tayanch kompetensiyalardan TK3-
o‗zini-o‗zi rivojlantirish kompetensiyasi; TK4-ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasilarni qo‘llashimiz 
mumkin. Yoki shu mavzuda berilgan uyga vazifaga yuzlansak. 229-mashq. O‘zingiz yoqtirgan gulning 
belgilarini yozing. Bu mashq orqali o‘quvchilarni o‘quvchilar mustaqil fikrlashga va matnni ongli 
o‘qishga harakat qiladilar. 229- mashq uchun biz fanga oid kompetensiya: FK1- Adabiy-nutqiy 
kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‗zaki bayon qilish, o‗qish, fikrni yozma bayon qilish) ni 
olishimiz mumkin.