O. X. Xamidov universitet rektori, rais

Karimov Umrbek Davronbekovich, 
Xorazm viloyat Urganch shahar,
13- sonli maktab tarix fani o`qituvchisi 
O‗zbek xalqi va ular bilan bog‗liq savodxonlik asoslarining dastlabki ildizlari juda qadimiy tarixga 
ega, ya‘ni ular Zardushtiylar ta‘limoti bo‗lmish va Urxun Yenisey bitiklarining yuzaga kelishi hamda 
Selenger madaniyatining shakllanishidan buyon to hozirgacha jamiyat taraqqiyotiga mos ravishda 
takomillashib, rivojlanib kelmoqda. Bulardan uzluksiz ta‘lim tizimining dastlabki bosqichlaridan biri 
bo‗lgan boshlang‗ich ta‘lim turli davrlarda turfa ko‗rinishlarda namoyon bo‗lib kelmoqda. Bunga sabab, 
Markaziy Osiyo xalqlari, jumladan, o‗zbeklar ham jahondagi eng qadimiy xalqlardan bo‗lib, ular orasidan 
yetishib chiqqan olimlarimiz, donishmandlarimiz va allomalarimiz jahon ilm-faniga, jamiyat ma‘naviy-
ma‘rifiy taraqqiyotiga munosib hissa qo‗shganlar. Bular milliy-ma‘naviy merosimizni chuqur 
o‗rganishga, ular haqida xolisona fikr bildirishga va qolaversa, mamlakatimizda Mustaqillikka erishishida 
ma‘naviy ozuqa va asos bo‗la oladi. Ijtimoiy hayotning tarkibiy qismi sifatida xalq pedagogikasi ham 
millatimizning tarixidek uzoq o‗tmishga, ya‘ni eramizdan oldingi ming yilliklarga borib taqaladi. 

---

214 
Xususan, Zardushtiylar ta‘limoti bo‗lmish ―Avesto‖ muqaddas kitobining yuzaga kelishi bunga yorqin 
misoldir, chunki, xalqimizning savodxonlikka intilishisiz inson ma‘naviy- ma‘rifiy kamolotini 
yuksaltirish muammosini hal etib bo‗lmaydi. 
―Avesto‖ kitobining muallifi Spitamon Zaratushtra ta‘lim-tarbiya masalasiga katta ahamiyat bergan 
donishmand bo‗lgan. Buni mazkur kitobdagi quyidagi fikrdan ham bilsa bo‗ladi: ―Tarbiya hayotning eng 
muhim tirgagi, tayanchi bo‗lib hisoblanishi lozim. Har bir yoshni shunday tarbiyalash lozimki, u avvalo 
yaxshi o‗qishi, keyin esa yozishni o‗rganish bilan eng yuksak pog‗onaga ko‗tarilsin‖. Keyingi fikrdagi ― 
... yaxshi o‗qishni, keyin esa yozishni o‗rganish bilan...‖ degan talabning o‗zi o‗sha davrda ham 
boshlang‗ich ta‘limga nechog‗lik e‘tibor qaratilganligidan dalolatdir. Shuningdek, ―Avesto‖da bolalarni 
o‗qitish va tarbiyalash qoidalari asosan quyidagicha uchta yo‗nalishda olib borilishi ta‘kidlangan: diniy va 
axloqiy tarbiya; jismoniy tarbiya; o‗qish va yozishga o‗rgatish. 
Agar bu yo‗nalishlarga e‘tibor beradigan bo‗lsak, bizning ota-bobolarimiz farzandlarini ma‘rifatli 
va ma‘naviyatli bo‗lishlarini xohlaganlarini anglash mumkin. Bunga asos sifatida yuqoridagi 
yo‗nalishlarni misol sifatida keltirish mumkin. Ya‘ni birinchi yo‗nalishda (diniy va axloqiy tarbiyaga) 
e‘tibor beradigan bo‗lsak, bu to‗liq inson ma‘naviyatini ta‘minlovchi jihatlardir. 
Ikkinchi yo‗nalish esa (jismoniy tarbiya) kishi ma‘naviyatidagi sog‗lom turmush tarzining 
ifodasidir; uchinchi yo‗nalish (o‗qish va yozishni o‗rgatish) farzandlarimizning ―ma‘naviy 
qashshoq‖ligining oldini olishdagi ma‘rifiy negizidir. 
Bu haqda ―Avesto‖da yana shunday fikr bor: ―Tarbiya jamiyatning asosi. Shuning uchun bolalar 
yaxshi tarbiya olmog‗i, yaxshi o‗qishni bilmog‗i lozim. Bolalarga voyaga yetgan sayin to‗rt narsani 
yaxshi o‗rgating. Eng avvalo, ko‗chat ekib bog‗ qilishni, uy ro‗zg‗or buyumlarini yasashni, chorvani 
boqishni hamda ekin ekishni yaxshi o‗rgating, mana shu to‗rt narsani bola yaxshi bilsa xor bo‗lmaydi, 
farovon hayot kechiradi‖. 
Ota-onalar bolalari yetti yoshga yetganda muqaddas oq ko‗ylak kiydirib, shu kuni o‗qituvchiga 
berganlar. Ular eng avvalo ―ezgu fikrga, ezgu so‗zga, ezgu ishga ishonaman‖ deb quyoshga qarab qasam 
ichganlar va har kuni besh marta tahorat olib, ustozi bilan birgalikda quyoshga qarab madhiya o‗qiganlar. 
Eng qadimgi ―Hayot yo‗riqnomasi – ―Avesto‖ning yaratilganiga 3000 yildan oshib ketdi. Bu 
muqaddas kitobning yartilishi va tarqalishi, ya‘ni zardushtiylik ta‘limoti va undagi diniy falsafiy aqidalar, 
pandu nasihatlarni o‗ganish yoshlar ma‘naviy dunyoqarashini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
―Avesto‖ning nasihatlari va boy an‘analari yoshlarni har tomonlama tarbiyalab, kamolga 
yetkazuvchi qadriyatlarni e‘zozlashga chorlaydi. ―Avesto‖da bayon etilgan aqidalar, dono fikrlar 
odamlarni ezgulikka chorlovchi pandu-nasihatlar, juda kuchli ta‘sirga ega bo‗lgan, qadimgi Xorazmda 
kurtak yozgan zardushtiylik ta‘limoti, keyin O‗rta Osiyoga tarqalib, uzoq vaqt davlat dini maqomiga ega 
bo‗lgan. 
Binobarin, boshlang‗ich ta‘limda o‗quvchilar ma‘naviyatini shakllantirishda ―Avesto‖ kitobidagi 
pand-nasihatlar, rivoyatlardan foydalanish mumkin. Ular yoshlarimizning milliy qadriyatlarga va 
an‘analarga qiziqishlarini oshiradi, ilmiy-dunyoviy va ma‘naviy-ma‘rifiy dunyoqarashlarini kengaytiradi 
hamda o‗quvchilar ma‘naviy dunyoqarashini shakllantirishda asosiy vositalardan biri sifatida xizmat 
qiladi.