O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Shira  ajralishining  ichak  davri
  ximus  m edadan  ichakka  o ‘tganidan  so ‘ng 
boshlanadi.  Ximus  ichakning  xemo-,  osmo-,  m exanoretseptorlariga  ta’sir  qilib 
reflektor yo‘I  bilan  m e’dadagi  shira  ajralishini  o ‘zgartiradi.  Oziq  m oddalam ing 
gidrotizga uchraganlik darajastga qarab, m e’da shira ajralishini kuchaytiradi yoki 
susaytiradi. Shira ajralishini kuchayishi mahalliy va markaziy reflekslar tom onidan 
adashgan nerv, periferik refleks va gumoral om illar gastrin orqali amalga oshiriladi 
Bu faza yashirin davrining uzunligi va davom liligi bilan xarakterlanadi. M e'd ad a 
shira  ajralishi  sekretin,  xkk-pz  lar  ta’sirida  torm ozlanadi,  xlorid  kislota  ishlab 
chiqarilishi pasayadi, lekin pensinogen ajralishi kuchayadi, shuningdek, glukagon, 
gip,  Vip,  neyretenzin,  somatostatin,  seratinin,  bulbogasren  va  yog  g idrolizi 
mahsullari ta ’sirida ham xlorid kislota ajralishi to‘xtaydi.
M e’daning h a ra k a t faoiiyati. Me’daning harakat faoliyati lining silliq muskullari 
tomonidan ta’minlanadi. Me’da och holatida m a’lum birtaranglikda bo‘ladi. U nda 
davriy  harakati  kuzatiladi  ( 
och harakat),
  bu  vaqtda  ochlik hissi  seziladi.  O vqat 
iste’mol  qilayotgan  vaqtda  va  undan  keyingi  dastlabki  daqiqalarda  m inutlarda 
me’da bo‘shashadi bu 
me ’daning ovqatlanish retseptiv relaksatsiya
 davri sanaladi. 
Bu davr ovqatning depoda saqlanishini va m e’dadan shira ajralishini ta ’minlaydi. 
M a’lum vaqt o ‘tgandan so‘ng m e’dada qisqarish boshlanadi, qisqarish m e’daning 
kardial qismida kuchli va antral qismida kuchsiz b o ‘ladi. M e’da qisqarishi, kardial -  
birinchi  ritm  boshqaruvchisi  sohasida boshlanadi.  Ikkinchi  ritm  boshqaruvchisi 
me’daning pilorik qismida joylashgan. M e’dada uch tipdagi qisqarishlar to ‘lqinini 
yozibolish mumkin  1 )-kichik amplitudagi birfazali toMkin, me’dada bosim  1-2 dan 
5-  10mm  sim.  ustuniga  teng bo‘ladi,  bu jarayon  5 -2 0   sekund  davom  etadi;  2)- 
yuqori amplitudali bir fazali to‘lqin, bosim 40-80 mm sim. ust. to ‘g ‘ri keladi,  12-6 0  
sekund davom etadi; 3)- o ‘zgaruvchan bosim m uhitida sodirboMadigan m urakkab 
qisqarish  to*lqin!ari  1  va  2  ko‘rinishdagi  toMqinlar  peristaltik  xususiyatga  ega, 
m e’daning  ma’lum  darajada tarang  holda  ushlab  turadi  va  me’da  devori  shilliq 
qavati  yaq in id a  oziq  m odda  va  sh ira larn in g   a ralash ish in i  ta ’m inlaydi.  Bu 
to ‘lqinlaming chastotasi  1  minutda 3 ga teng.  M e’daning o ‘rta qismida m oddalar 
aralashmaydi,  shuning  uchun  ham  iste’mo!  qilingan  ketma-ketligiga  qarab  oziq 
moddalar qatlam-qatlam bo‘lib joylashadi. 3 ko‘rinishdagi to‘lqin me’daning pilorik 
qismiga xos, moddalami m e’dadan o ‘n ikki barm oqli ichakka evakuatsiya qilishda 
ahamiyati katta.
283
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

77-rasm. Sog'lom odam me’dasi uch ko‘rinishdagi qisqarish tolqinlari 
(I -  III), a-me’da qisqarishi.
M e’da harakatining xususiyati, kuchi, vaqt davomida o'zgarishi me’da va ichakda 
hazmning samarasi, oziq moddalaming miqdori. turi hamda boshqaruv mexanizmtar 
ta ’siriga  bog‘liq. 
Adashgan  nervni
  qitiqlash  va  atsetilxolinni  ajralishi  m e’da 
harakatini  kuchaytiradi.  Adashgan  nerv  shuningdek,  tormozlovchi  ta’sir  ham 
ko‘rsatishi mumkin; bunga me’daning retseptiv relaksatsiyasi miso! boMishi mumkin. 
Simpatik nervni
 qitiqlash va D -adrenoretseptorlam i faollashuvi m e’da harakatini 
susaytiradi.
Me’da harakatini boshqarishda 
gastrointestinalgormonlaming
 ahamiyati ham 
kattadir.  M e’da  harakatini  gastrin,  motilin,  serotonin,  insulinlar  kuchaytiradi, 
sekretin, XKS-PZ, glukagon, JIP-VIP lami tormozlaydi.