O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Renin 
(ximozin)
 kalsiy ionlari ishtirokida em vchi oqsil kazionogendan erimaydigan kàzein 
hosil  qilish   natijasida  sutni  o g ‘iz g a  aylantiradi.  M e’da  shirasida  preteolitik 
boM magan  ferm entlar  ham  m avjud.  B ularga  faqat  em ulsiyalangan  yogMarni 
parchalovchi 
lipaza
 kiradi. M e’dada oziq modda muhiti kislotali boMgungaqadar 
so‘!ak am ilazasi ta’sirida karbonsuvlar gidrolizi davom etadi.
M e’da shirasida bakteriotsit ta ’sirga ega bo‘lgan //zow/m-moddasi bor.  Shira 
tirkibidagi mutsin saqlovchi shilimshiq modda me’daning shilliq qavatini mexanik 
va  kim yoviy  ta ’sirlardan  himoya  qiladi.  M e’dada 
gastromukopreteid
 yoki 
Kasî 
ichki fa kto ri
 ishlab chiqariladi,  m e ’d a  shirasida,  shuningdek,  aminokislotalar va
siydik kislotalari ham bor.
M e ’d a d a  sh ira  ajra lish m in g  boshqarilishi. //azmdan tashqari vaqtda me’da 
bezida  faqat shilimshiq modda va pilorik shira ajraladi.  Ovqatni  ko'rganda,  hidi 
sezilganda,  o g ‘iz  b o ‘shlig‘iga  tushganida  me’dada  shira  ajralishi  boshlanadi. 
M e’dad a shira ajralishini bir necha davriarga bo‘lish mumkin: murakkab reflektor
(miya), m e’da va ichak davrlari.
Murakkab reflektor (miya) davri -
 shartli va shartsiz reflektor mexanizmlardan 
iborat.  M e’da shirasini shartli reflektor y o ‘li bilan ajralishi hidlov, ko‘ruv, eshituv 
retseptorlarini  qitîqlanishi  natijasida  paydo  boMadi.  Bu  retseptorlardan  afferent 
yo‘llari orqali kelgan impulslar talam us, gipotalamus, limbik tizimi va bosh miya 
p o ‘stlog‘ini q o ‘zg‘atadi, uzunchoq miya sohasidagi hazm markazi qo‘zg‘aladi va 
m e’da bezlarining shira ajratish  faoliyati  boshlanishiga turtki boMadi.  Bu vaqtda 
ajralgan  shirani  (ishtaha  shirasi)  deb  atagan.  Me’dadan  shartsiz  reflektor  shira 
ajralishi  oziq m odda tasirida ogMz bo'shligM, halqum, qizilo'ngach retseptorlari 
q o ‘zg ‘algan  dan  so‘ng boshlanadi.
Afferent impulslar til ( V juft), tilhalqum ( IX juft) vayuqoridagi hiqildoq (X juft) 
nervlari  orqali  uzunchoq  miyadagi  m e’daning shira  ajratish  markaziga  tushadi. 
M arkazdan  adashgan nervning efferent tolalari  orqali  me  da bezlariga keladi  va 
shira  ajralish in i  kuchaytiradi.  M e’dadan  boshlangMch  davrda  ajralgan  shira 
proteolitik fermentlarga boy boMadi va hazmda katta ahamiyat ega boMadi.
O rqa  m iya  m arkazlaridan  kelayotgan  simpatik  tolalar  qo'zgalishi  me  da 
bezlaridan shira ajralishini tormozlaydi.
Shira  ajralishming  m e ’da  davri  .
  Oziq  modda  me’daga  tushganidan  so‘ng 
boshlanadi.  Bu davr adashgan nerv, periferik refleks va gumoral oinillar hisobiga 
amalga oshadi. M e’daning shilliq qavatidagi retseptorlarqo‘zg‘aiishi bilan bogMiq, 
bu  yerdan  impulslar  adashgan  nervning  effekt  tolalari  orqali  uzunchoq  miyaga 
boradi  va  u  yerdan  adashgan  n erv n in g   effekt  tolalari  orqali  me  daning  bez 
hujayralariga keladi. Adashgan nerv m e’daga bir necha yo‘ l bilan m e’daning bosh, 
yopqichsim on va qo‘shimcha hujayralari bilan bevosita aloqasi priferik refleks va 
gumoral omillar orqali ta’sir qiladi. Adashgan nerv tolalari me’daning pilorik qismida 
joylashgan gastrin ishlab chiqaruvchi hujayralami innervatsiya qiladi. Gastrin bosh
282
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hujayralar  ham da  yopqich  hujayralar  faolligini  oshiradi.  Shuningdek,  g o 'sh t, 
sabzavotlar ekstrakt, oqsilningmahsuilari va bom bezinlar gastrin ishlabchiqarishini 
kuchaytiradi.  M e’daning  antral  qism ida  PH  ning  pasayishi  gastrin  chiqishini 
kamaytiradi. Adashgan nerv ta’sirida me’daning HC2 hujayralarida gistamin ishlab 
chiqarilishi kuchayadi. Gistamin, yopqich hujayralarining H2-gistamin retseptorlari 
bilan muloqotda b o ‘ladi va me’dani yuqori kislotali, pensinogenni kam saqlovchi 
shira ajralishini ta ’minlaydi.