O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Burun  shilliq  qavatidan  chaqiriladigan  reflekslar.
  Burun  shilliq  qavatida 
joylashgan  irritant  retseptorlar,  masalan,  tamaki  tutuni,  chang.  suvlar  bilan 
ta’sirlanganda bronxlar torayishi, ovoztirqishining kichrayishi, yurakn ing sistolik 
hajmi kamayíshi, teri va muskul qon-tomirlari torayishi kuzatiladi. Chaqaloqlar suvga 
solinganda vaqtinchalik nafas harakatlari to‘xtaydi va nafas yo‘llariga suv kirishidan 
himoyalanadi.
Halqumdan  boshlanadigan  reflekslar.
  Burun  b o ‘shlig‘ining  orqa  qismi
260
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mexanik qitiqlansa diafragma, tashqi qovurg‘aaro muskullarining kuchli qisqarishi 
sababli burun orqali chuqur nafas olish yuzaga keladi (aspiratsion refleks).
Bu refleks chaqaloqlarda yaxshi rivojlangan.
Hiqildoq
 va 
traxeyadan boshlangan reflekslar.
  Hiqildoq va bosh bronxlam ing 
shilliq qavati epitelial  hujayralari orasidajuda k o ‘p  nerv oxirlari joylashgan.  Bu 
retseptor  hujayralar  nafas olishda  kirgan  gazlar,  zarrachalar,  bronxdan  chiqqan 
ajralmalar ta’siridayo‘tal reflcksini chiqaradi. Bu refleks adashgan nerv orqali amalga 
oshiriladi.
Bronxiolalardan boshlanadigan reflekslar.
  0 ‘pka bronx va bronxiolalarining 
shilliq  qavati  epiteliy  hujayralari  oralarida  ko‘plab  miyelinlashgan  retseptorlar 
joylashgan.  Bu  retseptorlarni  qitiqlash giperpnoe,  bronxoqonstruksiya,  hiqildoq 
qisqarishi,  shilliq  m odda  ishlab chiqarilishi  kuchayishi  holatlarini  paydo qiladi, 
lekin  hech  mahal  y o ‘talni  keltirib  chiqarm aydi.  B u  retseptorlam ing  uch  xil 
ta'sirlovchilarga sezgirligi yuqori:
1. 
Tamaki  hidi,  kimyoviy  moddalar  ta’siri;  2.  C huqur  nafas  olganda  nafas 
y o ‘lining cho‘zilishi, pnevmotoraks, atalektaz va bronoxostríktorlar ta’sirida nafas 
y o ‘liningjarohatlanishi; 3 . 0 ‘pka emboliyasi, o ‘pk a kapiliarlari gipertenziyasi va 
o ‘pka anafilaktik holati.
Gering
  - 
Breyyer  refleksi.
  Nafas  m arkazining  doim iy  ishlashi  va  nafas 
davrlaríning ritmik almashinib turishi uchun adashgan nervning afferent tolalaridan 
kelib turuvchi im pulsiar katta ahamiyatga ega.
/ 
i
3
 
____   _____________  
_______ _______
72-rasm. Nafas olish (¡nspiratsiya) vaqtida o‘pka to‘qimasi cho‘zilganda n. vagus- 
ning perifcrik uchidagi harakat toklari (Edriandan).
Yuqoridan pastga:  I -adashgan nervdagi impulsiar; 2-nafas yozuvi (inspiratsiya
 -  
yuqoriga, ekspiratsiya-pastga); 3-vaqt belgisi
Nafas  olish  va  chiqarishning  chuqurligi  k o ‘p  jih a td a n   shularga  b o g 'liq . 
1868 yilda Gering va B rey y erlaro ‘pkaning hajmi o ‘zgarganda kuchli vad o im iy  
nafas reflekslari k elib chiqishini aniqlagan.  0 ‘p k a hajm ining o ‘zgarishi  uchta 
reflektor  effektni  keltirib   chiqaradi:  1.  N afas  o lg a n d a   o 'pkaning  c h o 'zilish i 
inspiratsiyani to ‘xtatib  q o ‘yishi  mumkin (
inspirator tormozlovchi refleks).  2. 
N afas  chiqarganda  o ‘pkaning  cho‘zilishi  nafas  ch iq arish   davrini  uzaytirib, 
k e y in g i  n a fa s  o lis h   d a v ri  b o s h la n is h in i  s e k i n l a s h t i r a d i   (
e k s p ir a to r  
yengillashtiruvchirefleks).
 3 .0 ‘pkaning kuchli darajada ch o ‘z¡lishi qisqa vaqtda 
(0,1-0,5 s) inspirator muskuilarini kuchli qo‘zg‘atadi va x o ‘rsinish kelib chiqadi 
(XED 
ning par adoksal ejfekti).
Nafas  markazi  faoliyati  o ‘pka  hajmining  o'zg arish i  bilan  uzviy bogMangan.
261
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G ering Breyyer refleksi  nafas  markazi bilan nafas a’zolari orasidagi hajm qaytar 
bog'lanishni ta'm inlaydi.
Gering va Breyyer refleksi nafas chuqurligi va miqdorini nazorat qiladi.
Katta  yoshli  odam da  tinch  turganda  Gering  va  B reyyer  refleksi  unchalik 
ahamiyatga ega emas. A gar adashgan nervlar vaqtincha mahalliy anestetiklar bilan 
blokada  qilib  qo'yilsa,  nafas  chastotasi  va chuqurligiga  sezilarli  ta’sir etmaydi. 
Gering va Breyyer refleksi chaqaloqlardayaxshi rivojlangan.