O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

parsial bosimi
 deyiladi. Gazlar aralashmasining umumiy bosimini 
va  uning  %   hisobidagi  tarkibini  aniqlasak,  gazlar  aralashmasidagi  har  qanday 
gazning parsial bosimini hisoblash mumkin. Masalan atmosfera havosining bosimi 
760 
mm sim. ust.
 b o lg an d a kislorodni 21 % deb olsak, ya’ni (100%  - 760 mm sim ust, 
2 1 %* mm sim ust)  159 
mm sim.  ust.
  tashkil etadi. Alveolalar havodagi gazlaming 
p arsial  bosim ini  h iso b la g a n d a ,  havo  tana  haro ratid a  boMganda  atm osfera 
bosimining  47 
mm  sim  ust
  ga  teng  boMgan  qismi  suv  bug‘!ariga  to‘g ‘ri  keladi. 
Qolgan 7 13 mm kislorod karbonat angidridi vaazotga to lg ‘ri keladi. Kislorodning 
alveolyar havodagi m iqdori  14% bo‘lganda:
(7 6 0 -4 7 )-l4  =
2 
100
y a’ni  100
mmsim.  ust.
  g a te n g b o ‘ladi.
252
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Karbonat  angidridining  alveolyar havodagi  m iqdori  5,5%   boMganda,  uning 
parsial bosimi 39,2 (40) 
mm sim ust
 ga teng.
Qonda gazlar erkin erigan va kimyoviy birikkan hoida bo‘ladi. Gazlar difUiziyasida 
faqat erigan gazlar ishtirok etadilar.
Gazlaming  eruvchanligi  quyidagi  omillarga  bogMiq:  1.  Suyuqlik  tarkibiga;
2. Suyuqlik ustidagi bosimga; 3. Suyuqlik haroratiga; 4. Eruvchigaztabiatiga.
Muayyan  gaz  erigan  suyuqlik  bilan  tutashganda  gazning  parsial  bosimi  past 
bo‘lsa,  gazning  bir qismi  eritmadan  chiqib  ketadi  v a  eritm ada  gazning  miqdori 
kamayadi. Gazning bosimi yuqori b o lsa , suyuqlikda k o ‘proq gaz eriydi. Gazlaming 
suyuqlikda erishi yoki aksi dinamik muvozanat nam oyon boMguncha davom etadi.
O 'pka  aerogematik  to'sig'ining  o ‘tkazuvchanligini  ko'rsatuvchi  kattalik  bu 
o'pkaning  diffuzial  xususiyati  hisoblanadi. 
O 'pkaning  diffuzial xususiyati
  deb 
membrananing  har  ikkala  tomonida  gazlar  bosim  farqi  1 
mm  sim.  ust.
  ga  teng 
bo‘ Iganda  1  minut davomida 
ml
 hisobida o‘tgan gazlar miqdoriga aytiladi. Odam 
o ‘pkasining  diffuzion  qobiliyati  kislorod  uchun  25 
ml/min
  ga  teng.  Karbonat 
angidiridi uchun diffuzion qobiliyat shu gazning o ‘ta  eruvchanligi hisobiga 2 0 -2 5  
baravar yuqori.
Alveolar
Kapillyar
69-rasm . Alveola va kapillarlar o ‘rtasidagi gaz alm ashinuvi (gazlaming parsial 
bosimi va tarangligi, mm sim. u s t.)
Kislorodning diffuziyasi bosimlar farqi hisobiga am alga oshadi. Alveolalarda 
0 2ning parsial bosimi  100 
mm sim ust.
  ga va vena qonida uning tarangligi esa 40 
mm sim ust
 ga teng.  Bosimlar farqi  60 
mm sim  ust.
  ga teng.  Shu  farq yo'nalishi 
bo'yicha kislorod alveoladan venoz qonga o ‘tadi. V ena qonda karbonat angidridi 
gazining tarangligi 46 
mm sim ust.
 ga teng, alveolalarda esa 40 
mm sim ust
 ga teng. 
Bosimlar  farqi  6 
mm sim  ust.
  boMib,  u  karbonat  angidridning qondan  alveolaga 
diffuziyasini  ta ’m inlaydi.  K arbonat  a n g id rid in in g   alv eo ly ar  m em branada 
eruvchanligi yuqori (24) boMganligi uchun bosimlar farqi oz boMsaham diffuziyalanib 
bo‘ladi.
G azlam in g  q o n d a  tashiiishi. 
Qonda kislorodning tashilishi.
 Kislorod qonda 
ikki xil - erigan va gemoglobin bilan birikkan holda tashiladi. Qon plazmasida kislorod 
juda kam miqdorda erigan holda bo‘Iadi. Harorat 37°C b o ‘ Iganda uning eruvchanligi
0,03 m l/l_l 
mm sim ust
 ga teng.  100 ml qonda tarangligi  100 
mm sim ust
 bok Iganda,
253
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

erigan holda 0,3 ml kislorod bo‘ladi. Bu tirik organizm hayot faoliyati uchun yetarli 
emas.
K islorodning  a s o s iy   qism i  gem oglobin  bilan  birikkan  holda  tash ilad i. 
Gemoglobin nafas pigm enti bo‘lib, tarkibida o ‘ziga xos oqsil qismi