O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

yu za g a chiqarilgan p o ten sia l
deb ataladi. Yuzaga 
chiqarilgan potensiallarni qayd qilib, miyaning turli tarkibiy qismlariga 
axborot o ‘tadigan y o ‘llami va ta ‘simi qabul qiluvchi sensor sistem alar 
joy lash ish in i yetarlicha aniq tekshirish m umkin.
R eseptorlam inng muayyan guruhidan afferent im pulslar oladigan 
n erv m a rk a z la rid a y u z ag a ch iq a rilg a n p o te n sia lla r am p litu d asi 
kattaroq, latent davri esa kaltaroq b o ia d i.
Shu nerv m arkazlarida yuzaga chiqarilgan potensiallar birlam chi 
jav o b lar deb ataladi. A fferent nervga yakka elektr stim uli berilganda 
tu rli nerv m ark azlarid a r o ‘y berg an birlam chi jav o b la rn in g egri 
chiziqlari k o ‘rsatilgan, X arakterli birlam chi javob qoida o ‘laroq 400- 
600 
m kv
am plitudali ikki davrli potensialdan iborat. Avval 10-12 
msek
uzunlikdagi m usbat tebranish qayd beradi. B irlam chi patensiallar 
m uayyan m intaqaga tarqaladi, m uayyan sensor signallari keladigan 
m in ta q a n i shu tu fa y li aniq b ilish m um kin. 0 ‘sh a m in taq ad a n
(M aksim al fa o llik fokusidan)
uzoqlashgan sayin ajratib olinadigan 
potensiallar xarakteri o'zgaradi: javobning latent davri uzayadi, ayrim 
fa zalarn in g am plitudasi kam ay ad i, u zunligi osh ad i, q o 'sh im c h a
tebranishlar kelib chiqadi.
A fferent nerv turli vaqt oralig‘ida ketma-ket ikki elektr stimuli bilan 
ta ‘sirlan g an d a b irlam ch i ja v o b la rn i qayd qilib , birlam chi ja v o b
ajratiladigan neyronlardagi refrakter davr uzunligini o ‘lchash mumkin. 
T u rli n e rv la r y o k i re s e p to rla r tu rli iz c h illik b ila n t a ‘sirla n sa , 
neyronlarning bir guruhiga har xil im pulslar kelishini aniqlash, y a ‘ni 
afferent y o ‘llarkonvergensiyasi bor-yo‘qligini bilish mumkin. H ar xil 
afferent signallarni qabul qiluvchi neyronlarning o ‘zaro ta,‘sirini ham 
shu usulda o ‘rgansa b o ‘ladi.
Kaltaroq latent davr bilan ro ‘y beruvchi javoblardan tashqari, nerv 
m a rk a zlarid a, ju m la d a n k a tta yarim sh a rlar p o ‘s tlo g ‘ining turli
93

---

sohalarida 
ikkilam chi ja v o b la r
deb ataladigan kechroq ro ‘y beruvchi 
bir qancha jav o b lar kuzatiladi. Ikkilam chi javoblar, qoida o ‘laroq, 
m urakkabroq konfiguratsiyasi va uzunroq latent davri bilan birlam chi 
javoblardan farq qiladi. U lar narkoz berilm agan hayvonlarda ayniqsa 
ravshan qayd qilinadi.
Ayrim neyronlar faolligini va sinapsdan impuls o ‘tish mexanizmini 
o 'rg a n ish uchun hujayra ichidagi po ten siallarn i m ikroelektrodlar 
yordam ida ajratib olish usuli q o ‘llaniladi.
Orqa miva,
O rqa m iya ikkita asosiy 
vazifanv. reflektor vazifa
va 
o ‘tkazuvchi y o ‘I vazifasini
bajaradi. O rqa m iyaga teri yuzasidagi 
ek stero resep to rlard an , tan a bilan q o ‘l-oyoqning pro p rio resep to r- 
laridan va visseroreseptorlaridan im pulslar kelib turadi (adashgan 
n ervlar orqali m arkaziy nerv sistem asiga keluvchi visseroreseptiv 
im pulslar bundan m ustasno). O rqa m iya barcha skelet m uskullarini 
innervatsiyalaydi, bosh m iya nervlaridan innervatsiyalanadigan bosh 
m u sk u lla rig in a bu n d an m ustasno. O rqa m iya g av d ad ag i b archa 
m urakkab harak at reak siy alarin i yu zag a ch iq arish d a qatnashadi. 
U lardan k o ‘plari orqa m iyaning reflektor vazifani bajarish natijasi 
b o ‘lishi m um kin, boshqa reaksiyalar esa m arkaziy nerv sistem asining 
yuqoriroqdagi bo‘limlari yuzaga chiqaradigan reflekslar natijasida kelib 
chiqadi. Bu holda orqa m iya faqat im pulslarni o ‘tk azuvchi y o ‘l 
hisoblanadi.
R e se p to rla rd a n o rq a m iy a g a k e lu v c h i a x b o ro t o rq a m iy a n in g
orqa va yon q ism larid ag i k o ‘p g in a o ‘tk azu v ch i y o ‘lla r orqali m iya 
o ‘z a n in in g m a rk a z la rig a o ‘ta d i v a m iy a c h a h am d a k a tta y arim
s h a rla r p o ‘s tlo g ‘iga y e tib b o ra d i. M ark a z iy n e rv s iste m a sin in g
y u q o riro q d a g i b o ‘lim la rid a n o rq a m iy a g a esa im p u lsla r o ld in g i 
v a y o n u s tu n la r n in g o ‘tk a z u v c h i y o ‘lla r i o r q a li k e la d i: bu 
im p u lslar orqa m iya o raliq va m o to r n e y ro n la rin i q o ‘z g ‘atadi yoki 
to rm o z la y d i, n a tija d a s k e le t m u s k u lla ri v a ic h k i a ’z o la rn in g
fa o liy a ti o ‘zg a ra d i.