O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

78-rasm. 
Bo‘shliq va devoroldi hazmlarining munosabati 
(A.M.Ugolev bo‘yicha).
A-ovqatli moddaning b o ‘shliqdagi va ingichka ichak yuzasidagi ketma-
ket depolimerizatsiyasi; B-iipoproteid membrananing unga
adsorbsiyalangan va ichakning hususiy fermentlar bilan birgalikdagi bir
qismi; M-membrana; MV-mikrovorsinkalar; AG-apikal glikokaliks;
LG-lateral glikokaliks; SltC2,S 3-substrdtlar; PF-pankreatik fermentlar;
TSM-membrananing transport tizimi; RSF-fermentlarning boshqaruv
markazi; NF-ferment bo ‘Imagan omillar.

---

Devoroldi hazmi shilliq qavat, shilimshiq qoplama, glikokaliks va 
mikrovorsinkalar sohasida davom etadi. Shilimshiq qoplama ichak shilliq 
qavatida ishlab chiqarilgan shilimshiq modda va к о ‘chib tushgan ichak 
epiteliylaridan iborat. Bu qavatda ko‘p miqdorda m e’da osti bezi va ichak 
shirasi fermentlari bor. Bu qavat orqali o ‘tayotgan oziq m oddalar ana 
shu fermentlar ta ’siriga uchraydi, glikokaliks yuzasiga ichak bo‘shlig‘idagi 
hazm shirasidan shimib olingan fermentlar yordamida oziq moddalar 
gidrolizga uchraydi. Enterotsitlaming apikal pardasida ichak fermentlari 
sarflanib turadi va bu yerda haqiqiy devoroldi hazmi sodir b o ia d i, oziq 
m oddalar shu pardaga tegib monomerlargacha parchalanadilar. Apikal 
pardadagi fermentlar va tashuv tizimi yaqin turganliklari tufayli gidroliz 
va so‘rilish jarayonlari bir-biri bilan b o g iiq holatda ketadi. Gidrolizning 
tugallanishi so‘rilishning boshlanishiga sharoit yaratib beradi.
Devoroldi hazmining asosiy belgilari quyidagilar: ichak burmalaridan 
vorsinkalar uchiga borgan sari epiteliotsitlam ing shira ajratish faolligi 
kam ayib boradi. Vorsinkalar uchida asosan dipeptidlar, asosida esa 
disaxaridlar ferm entlar faolligiga, pardaning shimib olish xossasiga, 
ingichka ichak harakatiga, bo‘shliqdagi hazm jadalligiga, parhezga bogiiq.
Ingichka ichakxarakatfaoliyati.
Ingichka ichak harakati ximusning 
hazm shiralari bilan aralashishini, ximusning ichak bo‘ylab siljishini, ichak 
shilliq qavati sohasidagi moddalarning almashishini ta ’minlaydi, ichakdan 
suyuq moddalam i qon va limfaga fdtrlanib o ‘tishi uchun zam r b o ig a n
bosimni hosil qiladi. Demak, ingichka ichak harakati oziq moddalarning 
gidrolizi va so‘rilishi uchun imkoniyat yaratib beradi.
Ingichka ichak harakati b o ‘ylanm a va halqasimon muskullarining 
qisqarishi orqali amalga oshadi. Ingichka ichakda bir necha xil harakatlar 
o ‘ziga xos xususiyatlari bilan tafovut qilinadi: ritm ik segmentatsiya, 
m ayatniksim on, peristaltik (juda sekin, sekin, tez va juda tez), tonik.
R itm ik segm entatsiya
asosan halqasim on m uskullar qisqarishi 
natijasida ichak qismlarga ajratib qo‘yiladi. Navbatdagi qisqarish tufayli 
yangi segment hosil qilinadi, y a ’ni avvalgi segment bir necha qismlarga 
b o iin ad i. Bu qisqarishlar tufayli ichakda ximus aralashishi va har bir 
segmentda bosim ortishi kuzatiladi.
M a y a tn ik sim o n h a ra k a t
b o ‘ylam a v a h a lq a sim o n m u sk u lla r 
qisqarishi natijasida amalga oshiriladi. Bunda ximus oldinga va orqaga 
siljitiladi. Ichakningboshlangich qismlarida bunday harakat 1 daqiqada 
9-12 marta va quyi qismida 6-8 martagacha sodir b o ia d i.
P e r ista ltik to 'Iqin
ichakda b o ‘g ‘iq hosil q ilish v a quyi qism
kengayishi natijasida amalga oshirilib, ximusning kaudal y o ‘nalishda
357

---

harakatlantirishidan iborat. Ichakda peristaltik harakatlar har xil tezlikda
0,1-0,3 sm /s dan7-21sm /sgacha bo‘lishi mumkin.
Tonik qisqarish
natijasida ichak teshigi m a’lum uzunlikda kichrayadi. 
Tonik qisqarish mahalliy b o ‘lishi yoki kichik tezlikda harakatlanishi 
mumkin.
Ichakning dastlabki (bazal) bosimi 5 -14 sm ga teng. Ichak harakat bu 
bosimni 30-90 sm suv. ust. gacha k o ‘tarishi mumkin.
Ingichka ichak motorikasi miogen, nerv va gumoral mexanizmlar 
yordamida boshqariladi.