O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Shira ajralishining ichak davri
ximus medadan ichakka o ‘tganidan 
so‘ng boshlanadi. Ximus ichakning xemo-, osmo-, mexanoreseptorlariga 
ta ’sir qilib reflektor y o ‘l bilan m e’dadagi shira ajralishini o'zgartiradi. 
Oziq moddalaming gidrolizga uchraganlik darajasiga qarab, m e’da shira 
ajralishini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Shira ajralishini kuchayishi 
maxalliy va markaziy reflekslar tomonidan adashgan nerv, periferik refleks 
va gumoral omillar gastrin orqali amalga oshiriladi Bu faza yashirin 
davrining uzunligi va davomliligi bilan hxarakterlanadi. M e’dada shira 
ajralishi sekretin, xkk-pz lar ta ’sirida tormozlanadi, xlorid kislota ishlab 
chiqarilishi pasayadi, lekin pensinogen ajralishi kuchayadi, shuningdek, 
glyukagon, gip, Vip, neyretenzin, somatostatin, seratinin, bulbogasren 
va yog gidrolizi mahsullari ta ’sirida ham xlorid kislota ajralish to ‘xtaydi.
Me 'darling harakatfaoliyati.
M e’daning harakat faoliyati uning sillik 
m uskullari tom onidan ta ’minlanadi. M e’da och holatida m a’lum bir 
taranglikda b o ia d i. Unda davriy harakati kuzatiladi (
och harakat),
bu
350

---

vaqtda ochlik hissi seziladi. Ovqat istemol qilayotgan vaqtda va undan 
k ey in g i d a stlab k i daq iq ala rd a m in u tlard a m e ’da b o ‘shashadi bu 
m e ’daning ovqatlanish reseptiv relaksatsiya
davri sanaladi. Bu davr 
ovqatning depoda saqlanishini va m e’dadan shira ajralishini ta ’minlaydi. 
M a’lum vaqt o ‘tgandan so‘ng m e’dada qisqarish boshlanadi, qisqarish 
m e’daning kardial qismida kuchli va antral qismida kuchsiz bo‘ladi. M e’da 
qisqarishi, kardial — birinchi ritm boshqaruvchisi sohasida boshlanadi. 
Ikkinchi ritm boshqaruvchisi m e’daning pilorik qismida joylashgan. 
M e’dada uch tipdagi qisqarishlar to ‘lqinini yozib olish mumkin l )-kichik 
amplitudagi bir fazali toikin, m e’dada bosim 1 -2 dan 5-10mm sim. ustuniga 
teng bo‘ladi, bujarayon 5-20 sekund davom etadi; 2)- yuqori amplitudali 
bir fazali to ‘lqin, bosim 40-80 mm sim. ust. to ‘g ‘ri keladi, 12-60 sekund 
davom etadi; 3)- o‘zgaruvchan bosim muhitida sodir bo‘ladigan murakkab 
qisqarish to iq in lari 1 va 2 ko‘rinishdagi to iq in lar peristaltik xususiyatga 
ega, m e’daning m a’lum darajada tarang holda ushlab turadi va m e’da 
devori shilliq qavati yaqinida oziq m odda va shiralarning aralashishini 
ta ’minlaydi. Bu toiqinlarning chastotasi 1 minutda 3 ga teng. M e’daning 
o ‘rta qism ida m oddalar aralashm aydi, shuning uchun ham iste ’mol 
qilingan ketm a-ketligiga qarab oziq m oddalar qatlam -qatlam b o iib
joylashadi. 3 k o ‘rinishdagi t o iq in m e ’daning pilorik qism iga xos, 
moddalam i m e’dadan o ‘n ikki barmoqli ichakka evakuatsiya qilishda 
ahamiyati katta.
mm sim. ust. 
basim
46
20
77-rasm . 
Sogiom odam me’dasi uch ko‘rinishdagi qisqarish toiqinlari 
(I-III). a-me’da qisqarishi.
M e’da harakatining xususiyati, kuchi, vaqt davomida o ‘zgarishi m e’da 
va ichakda hazmning samarasi, oziq m oddalarning miqdori, turi hamda

---

boshqaruv mexanizm lar ta ’siriga b o g iiq . 
Adashgan nervni
qitiqlash va 
atsetilxolinni ajralishi m e’da harakatini kuchaytiradi. Adashgan nerv 
shuningdek, to rm ozlovchi t a ’sir ham k o ‘rsatish i m um kin; bunga 
m e’daning reseptiv relaksatsiyasi misol b o iish i mumkin. 
Simpatik nervni
qitiq lash va D -ad ren o re sep to rla rn i faollashuvi m e ’da harakatini 
susaytiradi.
M e’da harakatini boshqarishda 
gastrointestinal g o rm o n la m in g
ahamiyati ham kattadir. M e’da harakatini gastrin, motilin, serotonin, 
insulinlar kuchaytiradi, sekretin, XKS-PZ, glyukagon, JIP-VIP larni 
tormozlaydi.