Shunday qilib, yurakning o ‘tkazuvchi tizimi bir qancha fizialogik
afzalliklami keltirib chiqaradi: 1. Impulslarni ritmik hosil qilishning (XP);
2. B o 'lm ach a va qorinchalarni
ketm a-ket qisqarishini; 3. Qorincha
miokordani bir vaqtda qo‘zg ‘alishini ta ’minlaydi.
M io k a r d n in g r e f r a k t e r l i k d a v r i va e k s tr a s is to la .
Y u rak
m iotsitlarini harakat patensiali 0,3 s davom etadi. Bu skelet m uskullari
XP dan 150 m arta davom liroqdir.X P riv o jlan ay o tg an d a, hujayra
keyingi ta ’sirlami qabul qilmaydi, qo‘zg ‘almaydi y a ’ni refrakter davrda
b o ‘ladi. Uning refrakterlik davri skelet m uskullari refrakterlik davridan
100 baravar uzoq davom etadi. Bu xususiyat yurakni a ’zo sifatida
bajaradigan vazifasi uchun ju d a zarur.
XP vaqtida boshqa kelgan
t a ’siro tla rg a u m u m a n ja v o b b e rm a y d i. B u esa y u ra k n i ritm ik
qisqarishlari uchun ju d a m uhim (tetanik qisqarishlardan m ahrum ).
Yurak m uskuli XP fazalari bilan q o ‘zg ‘aluvchanligi fazalari orasidagi
b o g ‘liqlik 59-rasm da k o ‘rsatilgan.
Ishlab turgan yurakka uning qisqarishlarini turli davrlarida ta ’sirot
berilsa, har xil javob olish mumkin. Agar bu ta ’sirot sistola vaqtida, y a ’ni
mutloq refrakter davrida berilsa, ta ’sirot qancha kuchli bo‘lishiga qaramay
javob qaytarmaydi. Refrakterlik davri sistola davri bilan bir xil davom
etadi.
Muskul b o ‘shasha boshlasa qo‘zg ‘aluvehanlik tiklana boshlaydi va
nisbiy refrakterlik davri boshlanadi. Yurak muskullarining XP 0,3 sek
davom etadi. Mutloq refrakterlik davri 0,27 sek davom etadi. Nisbiy
refrakterlik davri esa 0,03 sek ga teng. Bu davrda kuchli ta ’sirot berilsa
yurak muskuli javob qaytara oladi. Juda qisqa vaqt qo‘zg‘aluvchanlikning
supernormal davri davom etadi, bu davrda b o ‘sag‘a osti kuchi bilan
ta ’sir etilsa ham, m uskul qisqarish bilan javob beradi.
M iokard bo‘shashgan (diastola) davrda navbatdan tashqari ta ’sirot
b e rils a , y u r a k b a rv a q t n a v b a td a n ta s h q a ri q is q a ra d i bu h o la t
ekstrasistola
deb ataladi. E kstrasistem a m avjudligi,
uni harakteri
to‘g ‘risidagi m a’lumotlami EKGni yozib olish yo‘li bilan aniqlash mumkin.
E le k tr o k a r d io g r a fiy a.
Is h la y o tg a n y u ra k n in g b io e le k trik
potensiallarini yozib olib, yurak muskullarini tekshirish usuli. Normal
sharoitda yurakning b o ‘lmacha va qorinchalari ketm a-ket qo‘zg‘alib
turadi, natijada yurakning q o ‘z g ‘algan va q o ‘z g ‘alm agan qism ida
potensiallar farqi hosil b o ‘ladi, yurak elektr toki manbai b o ‘lib qoladi.
Tana to ‘qimalari elektr o ‘tkazuvchanlik xossasiga ega bo‘lgani uchun
yurakning elektr tokini tana yuzasidan maxsus asboblar yordamida yozib
olish mumkin.
267
Yurak sikli vaqtida yurakning elektr
m aydonini ikki nuqtasida
potensiallar farqini yozib oluvchi egri chiziqqa - elektrokardiogramma
(EKG) deyiladi, tekshirish usuli esa elektrokardiografiya deyiladi.
EKG birinchi 1887 yil A.D.Uoller tomonidan yozib olingan bo‘lib,
keng qoilanilm agan. V.Eyntxoven, A.F.Samoylov, T.Lyuis, V.F.Zelenin
vaboshqalar (1903 y) joriy etgan usul keng k o ia m d a qoilanilm oqda.
EKG diagnostik usul b o iib tibbiyotda keng qoilaniladi, bu usul yurak
fa o liy a tid a b ir q a to r b u z ilis h la r h a r a k te r in i a n iq la s h d a k e n g
qoilanilm oqda.
H o z irg i v a q td a E K G n i q a y d q ilis h u c h u n m a x su s p rib o r
e le k tro k a rd io g ra fla r, e le k tro n k u c h a y tir g ic h
v a o s s ilo g r a f la r
qoilanilm oqda. Qayd qilingan egri chiziq harakatlanayotgan qog‘ozga
chizilib boriladi. EKG yozib olishni yangi-yangi takomillashgan usullari
k ashf qilinmoqda. Jismoniy ish vaqtida masofadan turib yozib olish,
radioaloqa orqali EKG teleelektrokardiografga uzatiladi. Xuddi shu y o ila r
bilan kosmonavtlar, akvalanglar, alpinistlar va sportchilarda yozib olish
mumkin. Yurak ko‘krak qafasida simmetrik ravishda yotmaganligi va odam
gavdasi o ‘ziga xos shaklda b o ig an lig i sababli yurakning qo‘z g ‘algan (-
) va qo‘z g ‘alm agan (+) sohalarida elektr kuch chiziqlari butun tana
yuzasida bir tekis taqsimlanmaydi. Shuning uchun EKGni yozib olishda
potensiallar qoi-oyoqlardan va ko‘krak qafasining m a iu m nuqtalaridan
olinadi. K o‘p hollarda Eyntgoven kashf qilgan standart ulash usullari
qoilaniladi: I ulash usuli: o ‘ng q o i, chap q o i; II ulash usuli: o ‘ng q o i,
chap oyoq; III ulash usuli:
chap q o i, chap oyoq. Bu ulash usulida har
ikkala elektrodlar aktiv hisoblanadi.
(B undan tashqari, yana G oldberg ta k lif qilgan uchta unipolyar
kuchaytirilgan usul yordamida: AVR, AVL, AVF, y a’ni aktiv elektrod o ‘ng
q o ig a , chap q o i g a va chap oyoqqa ulanadi. B ularga q o ‘shim cha
ravishda, Vilson tak lif qilgan k o ‘krak qafasining oltita nuqtasidan biriga
aktiv elektrod o‘rnatilib, ikkala q o i va chap oyoqqa qo‘yilgan elektrodlar
passiv elektrod vazifasini o ia y d i. Bu usul unipolyar usul b o iib ,
lotin
alifbosi У xarfi bilan belgilanadi. (Vj, V2, V3, V4, V5, V 6,). /
^N orm al EKG da 5 ta - 3 ta m usbat va 2 ta manfiy tishlar tafovut
qilinadi. Bu tishlar yurakdagi qo‘zg ‘alishlarning tarqalishini o ‘zida aks
ettira d i. T ish lar q o ‘z g ‘algan v a q o ‘z g ‘alm agan jo y la r o rasid ag i
potensiallar farqini o ‘zida aks ettiradi. Yozib olingan to ‘g ‘ri Chiziq
Do'stlaringiz bilan baham: 
