O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Yurak sik li va bosqichlari
Qorinchalar
0,33
sistolasi
A sinxron qisqarish 
Taranglashish 
davri 0,08 sek 
bosqichi 0,03 sek
bosqichi 0,05 sek
izom etrik qisqarish
Tez haydash bosqi- 
Q onni haydash 
davri 0,25 sek 
0.13 sek
chi 0,12 sek
sekin haydash bosqichi
Q orinchalar 
0,47 sek 
diastolasi
Protodiastolik izom etrik bo'shashish davri-0,08 
davr -0,04 sek
tez to iis h bosqichi 
Q orinchalam ing qon'bilati 
to iis h davri - 0,25 sek 
qichi -0,16 sek
-0,09 sek
sekin to iis h bos-
B o im a c h a la r sistolasi natijasida qorinchalam ing to iis h
davri - presistola - 0,1 sek
Yurak indeksi
degan ibora ham q o ila n ila d i. Yurakning m inutlik 
hajmining (1/min) tana yuzasiga (m2) nisbati 
yurak indeksi
deb ataladi. 
Uning k o ‘rsatkichlari erkaklar uchun 31/min.m2ga teng.
Yurakning minutlik hajmini Fik (1870 y) usuli yordam ida aniqlash 
m umkin. Bu usul aniq usullardan biri b o iis h ig a qaramay, m a iu m
274

---

noqulayliklarga ega b o ‘lganligi uchun boshqa usullar ham qo‘llaniladi. 
Aylanib yurgan qon miqdori 70 kg og‘irlikka ega bo‘lgan erkaklarda 70- 
80 ml ni tashkil qiladi (75-80 ml/kg), ayollarda esa sal ozroq (70 ml/kg). Bu 
k o ‘rsatkich jinsga, yoshga, tana tuzilishiga, hayot kechirish tarziga, 
jismoniy chiniqqanlikka va jism oniy rivojlanganlikka karab 50-dan 80 ml/ 
kg gacha b o ‘lishi mumkin. Aylanib yurgan qon shartli ravishda ikkiga 
b o ‘linadi: m u ay y an p a y td a ay lan ib y u ru v ch i v a sirk u ly a tsiy a d a
qatnashm aydigan, y a ’ni depolardagi (taloq, jigar, buyrak, o ‘pka va 
b o |h q a) qon.
Gemodinamik holat o ‘zgarganda depodagi qon, aylanishga chiqib, 
almashinib turadi. Qon depolaridagi qon miqdori aylanib yurgan qon 
miqdoridan ikki baravar k o ‘p deb hisoblanadi.
Yurak faoliyatining m exanik va tovush hodisalari.
Yurak o ‘z ishi 
faoliyati davomida m exanik va tovush hodisalari hosil qilishi mumkin. 
Bu hodisalam i qayd qilish usullari yordam ida yurak faoliyati to ‘g ‘risida 
tushunchaga ega b o ‘lishim iz mumkin. U qovurg‘alar sohasida chap 
tom ondan o ‘rta o ‘mrov chizig‘idan 1 sm ichkarida, yurak qisqargan 
vaqtda yurak turtkisini aniqlash mumkin. Yurak turtkisini paypaslash 
usuli yordam ida aniqlanadi. B a’zi hollarda uni ko‘z bilan kuzatish ham 
mumkin. Qorinchalar qisqarganda yurak, ellips shakldan sharsimon 
shaklga o ‘tadi. Uning uzunasiga o ‘lchovi kichrayib, ko‘ndalang o ‘lchovi 
kattalashadi. Qattiqlashgan yurakning chap qorinchasi ko‘krak qafasining 
ichki yuzasiga uriladi. Diastola vaqtida diafragma tom onga osilib turgan 
yurak uchi, sistolada k o ‘tarilib, k o ‘krak qafasining oldingi devoriga 
uriladi. Bulaming hammasi yurak turtkisini hosil qiladi.
Yurak faoliyatini m exanik aktivlashuvini aniqlash uchun k o ‘plab 
maxsus usullar qo‘llaniladi.
Kinetokardiografiya -
yurakning mexanik faoliyati natijasida, ko‘krak 
qafasini past chastotali tebranishlarini qayd qilish usuli. Buning uchun 
maxsus uzatkichlardan foydalaniladi. Ular mexanik tebranishlami elektrik 
tebranishlarga aylantirib beradi. Kinetokardiografiya bir vaqtning o ‘zida 
chap va o ‘ng qorinchalarni yurak sikli vaqtida davr jaray o n larn i 
o ‘rganadigan usul hisoblanadi.
E lektrokim okardiografiya -
rentgen apparati yordam ida yurak 
ko‘lankalari harakatini qayd qilish usuli. Apparat ekrani yurak chegaralari 
sohasiga b o ‘lm acha, qorincha yoki aortaga fotoelem ent q o 'y ilib , 
ositsildograf bilan ulab qo‘yiladi. Yurak harakatlanganda fotoelementning 
yorug‘ligi o ‘zgarib, ossilografda egri chiziqyozib olinadi. Shu yo‘l bilan 
yurak b o ‘limlarini qisqarishi va b o ‘shashishi uzluksiz yozib olinadi.

---