Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti akt sohasida iqtisodiyot va

---

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot 

texnologiyalari universiteti AKT sohasida iqtisodiyot va 

menejment fakulteti 

 

 

MUSTAQIL ISH

 

 

Mavzu: 

Bugalteriya balansi va xisobi 

 

 

 

                                                          Guruh: 111-19 

                                               Bajardi: Safarov Fayruz 

                                         Tekshirdi: Zuhurova Nargiza 

 

 

---

Toshkent-2021 

 

Mavzu: Bugalteriya balansi va xisobi 

 

 

Reja: 



 

BUGALTERIYA BALANSI HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHA 



 

BUXGALTERIYA HISOBINING 

MAQSADI VA VAZIFALARI

 



 

BUXGALTERIYA HISOBINING PREDMETI

 



 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

18-variant 

Buxgalteriya balansi xaqida umumiy tushuncha 

Buxgalteriya balansi - xo'jalik yurituvchi korxonalarda har oyning birinchi 

sanasida xo'jalik mablag'larining turlari va tashkil topish manbalari bo'yicha 

iqtisodiy guruhlashtirish hisoblanadi. 

 

Buxgalteriya balansi jadval shaklida bo'lib, ikki qismdan iborat bo'ladi. Uning chap 

qismi aktiv deb, o'ng qismi passiv deb ataladi. 

Balansning aktiv qismida xo'jalik mablag'lari va ularning joylanishi aks ettirilsa, 

uning passiv qismida esa xo'jalik mablag'larning tashkil topish manbalari va 

tayinlanishi aks ettiriladi. 

Korxonaning har qanday mulki qaysidir manba hisobidan kelib tushadi. Shuning 

uchun buxgalteriya balansining aktiv qismi uning passiv qismining umumiy 

summasiga (valyuta balansiga) teng kelishi kerak. Balans so'zi (fr. balance – 

tarozi) tenglik, muvozanatlik ma'nosini anglatadi. 

Hisobot davrida korxonaning moliyaviy holati haqida umumlashgan axborot 

manbai bo'lib buxgalteriya balansi hisoblanadi. Uning yordamida mulkning tarkibi 

va tuzilishi, korxonaning daromadliligi va uning likvidliligi, oborot mablag'larning 

aylanishi, debitorlik va kreditorlik qarzlarning holati va uning dinamikasi 

o'rganiladi. 

Buxgalteriya balansi yordamida korxonaning to'lov qobiliyati o'rganiladi, ya'ni 

korxona o'zining joriy aktivlar bilan joriy qarzlarini to'lash qobiliyati aniqlanadi. 

Buxgalteriya balansining tengligini quyidagi tenglama ko'rinishida berish mumkin: 

Aktiv = Passiv, 

bunda, passiv xususiy kapital va majburiyatlardan iborat.  

Aktivlar = xususiy kapital + majburiyatlar  

Bu tenglik buxgalteriya hisobining fundamental asosi bo'lib hisoblanadi. 

Balansning bir qancha turlari mavjud: 

- joriy balans – har oy yoki chorakda tuziladi; 

- yillik balans – yil yakuni bo'yicha tuziladi; 

- kirish balansi – yangi tuzilgan korxona tomonidan birinchi marta tuziladigan 

balans; 

---

- tugatish balansi – korxona tugatilishida tuziladigan oxirgi balansi; 

- yig'ma balans – vazirlik, idora, konsernlar tomonidan alohida tuzilgan balanslarni 

umumlashtirish natijasida tuziladi; 

- umumlashgan (konsidasiyalashgan) balans – alohida balansga ega bo'lgan, 

iqtisodiy jihatdan bir-biri bilan bog'liq bo'lgan yuridik shaxslarning balansini bosh 

korxona tomonidan umumlashtirish natijasida tuziladigan balans; 

- balans-brutto (ital. brutto - qo'pol) «Asosiy vositalarning eskirishi», «Nomoddiy 

aktivlarning amortizasiyasi», «Savdo ustamasi», va «Shubhali qarzlar bo'yicha 

rezervlar» kontraktiv schetlarini o'zida qamrab turuvchi balans; 

- balans-netto (ital. netto - sof) yuqorida sanab o'tilgan moddalarni ayrib tashlaydi. 

 

 

Shunday qilib, brutto balansda asosiy vositalar balansning aktivda, ularning 

eskirishi passivida aks etiriladi. Netto balansda esa, bu moddalar faqat balansning 

aktiv qismida aks ettirilib, asosiy vositaning qoldiq qiymati (asosiy vositaning 

boshlang'ich qiymatidan eskirish summasini ayrib tashlash natijasida) aniqlanadi 

va balans valyutasiga qo'shiladi. 

Hozirigi kunda O'zbekiston Respublikasida moliyaviy hisobotning xalqaro 

standartlariga mos keladigan balans-netto shakli tuziladi. 

 

Balansning axamiyati, vazifasi va tarkibi. 

 

Buxgalteriya balansi xisobot davrining boshi va oxirida sub'ektga tegishli bulgan 

mulkning xaqiqiy xolati va mavjudligini uzida aks ettiradi.  

Balans tuzishga qadar, joriy yil oxiriga analitik schyotlarning oborot (aylanma)lari 

va qoldiqlari bilan Bosh daftardagi schyotlarning oborot (aylanma)lari va 

qoldiqlari albatta taqqoslanishi zarur.  

Joriy yil oxiriga bulgan balans ma'lumotlari sub'ektning tashkiliy kayta kurilishi, 

tovar-moddiy zaxiralarining kayta baxolanishi va boshqa shunta uxshashlarni 

xisobga olgan xolda, Z-ustunda, ya'ni kirish balansining ma'lumotlari yil boshiga 

kursatiladi.  

Balans moddalarining va umumiy summasining yil boshiga va yil oxiriga 

ma'lumotlarining bir-biriga mos bulishi uchun, tasdiqlangan balans moddalari yil 

oxiriga bulgan balans moddalari va guruxlangan bulimlariga mos keltirilishi shart.  

010. "Asosiy vositalar" moddasida xam xarakatdagi, xam konservasiya yoki 

zaxiradagi asosiy vositalar tugr isida, ma'lumotlar kursatiladi.  

Shuningdek, bu moddada yer unumdorligini oshirishga (meliorasiyalash, ularning 

---

zaxini yuvish, irrigasion va boshqa ishlar) qilingan kapital quyilmalar, ijaraga 

olingan binolar, inshootlar, jixozlar va asosiy vositalarga kiruvchi boshqa ob'ektlar 

xam aks ettirilib, xamda bu moddada sub'ekt, tomonidan amaldagi qonunchilikka 

binoan, yer uchastkalarini sotib olishga xaqiqatda sarflangan xarajatlar xam 

kursatiladi.  

Ijarachi va ijaraga beruvchi urtasida tuzilgan ijara shartnomasi (yoki boshqa 

axdlashuv)ga binoan ijaraga olingan asosiy vosita ijara muddatining tugashi bilan 

yoki shartnomaga muvofik sotib olish baxosiga utkazib berish dilan ijarachi mulki 

xisoblangan asosiy vositalar, xamda 0310-"Lizing shartnoma buyicha olingan 

asosiy vositalar" schyotida xisobga olinuvchi Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy 

vositalar xam kursatiladi.  

Korxonaning 0100-"Asosiy vositalar" va 0310-"Lizing shartnomasi buyicha 

olingan asosiy vositalar" schyotlarida xisobga olingan asosiy vositalar buyicha 

xisoblangan eskirish summalari ushbu moddada aloxida kursatiladi. Asosiy 

vositalarga eskirish xisoblashda, asosiy fondlarni tuliq qayta tiklashda belgilangan 

yagona amortizasiya ajratmalarining me'yorlaridan foydalanish kerak.  

020. "Nomoddiy aktivlar" moddasida sub'ekt uz xujalik faoliyati davomida uzoq 

davr mobaynida foydalanadigan va unga daromad keltiradigan nomoddiy 

ob'ektlarga sarflangan xarajatlarini kursatadi. Bularga, tabiiy resurslardan, yer 

maydonlaridan foydalanish xuquqlari, patentlar, lisenziyalar, akliy mulk, tashkiliy 

xarajatlar va soliklar kiradi. Nomoddiy aktivlarni ta'sischilar (mulkdorlar) 

tomonidan sub'ektning ustav kapitaliga xissa tarzida quygan bulishi yoki sub'ekt uz 

faoliyati davomida sotib olgan bulishi mumkin.  

Ushbu modda buyicha nomoddiy aktivlar xam boshlangich, xam qoldiq 

kiymatlarida aloxida, shuningdek xisoblangan eskirish mokdorlarida keltiriladi. 

Nomoddiy aktivlarning eskirish me'yori sub'ekt tomonidan ularning boshlang’ich 

qiymati va ulardan foydalanish muddatlaridan kelib chikkan xolda (lekin 

sub'ektning faoliyat kursatish muddatidan oshmagan xolda) xisoblangan oylik 

me'yorlari buyicha xisoblanib, oyma-oy maxsulot (ish, xizmat)larning tannarxiga 

(davr xarajatlariga) olib boriladi. Xizmat qilish muddatlarini aniqlab bulmaydigan 

nomoddiy aktivlar buyicha eskirish me'yori besh yilga (lekin sub'ektning faoliyat 

kursatish mud- datidan oshmagan xolda) belgilanadi.  

030. "Kapital quyilmalar" moddasida xujalik va pudrat usullarida olib 

borilayotgan, tugallanmagan qurilishlarning qiymati kursatiladi.  

Asosiy podani tashkil etish, geologiya-kidiruv ishlari buyicha xarajatlar, shu 

maqsadlarda vaktinchalik foydalanish uchun sub'ektlar tomonidan bunak (avans) 

tarzida berilgan quyilmalar xam ushbu moddada aks ettiriladi.  

"Avlod korxonalaridagi aksiyalar" (040-satr) moddasida 0600-"Uzoq muddatli 

investisiyalar" 0620-"Avlod korxonalariga investisiyalar" schyotining analitik 

---

qismida xisobga olinuvchi avlod korxonalarning aksiyasiga quyilgan 

mablag’larning miqdori buyicha ma'lumotlar kursatiladi.  

"Avlod korxonalarga berilgan qarzlar" (050-satr) moddasida 4110-"Bulinmalardan 

olinadigan schyotlar" 0620-"Avlod korxonalariga investisiyalar" schyotida xisobga 

olinadigan avlod korxonalarga berilgan qarzlarning miqdorii aks ettiriladi.  

"Uyushma korxonalaridagi aksiyalar" (050-satr) moddasida. analitik xolda 0600-

"Uzoq muddatli moliyaviy quyilmalar" 0640-"Uyushma korxonalariga 

investisiyalar" schyotida xisobga olinuvchi uyushgan korxonalarning aksiyasiga 

quyilgan mablaglarning miqdori kursatiladi.  

"Uyushma korxonalariga berilgan qarzlar" (070-satr) moddasida 4110-"Ayrim 

balansdagi bulinmalardan olinadigan schyotlar" schyotida xisobga olinadigan 

uyushma korxonalariga berilgan qarzlarning miqdorii aks ettiriladi.  

"Uzoq muddatli investisiyalar" (080-satr) moddasida davlatning daromad 

keltiruvchi aktivlariga (qimmatbaxo kogoelar-aksiya, obligasiyalar), Uzbekiston 

Respublikasi: xududida va uning tashqarisida tashkil etilgan sub'ektlarning ustav 

kapitaliga (uyushma va shu'ba korxonalarning ustav kapitala bularga kirmaydi) va 

boshqa shu kabilarga quyilgan (bir yildan kam bulmagan muddatga) 

investisiyalarning miqdorii kursatiladi (boshqa sub'ektlarga berilgan qarzlar bunga 

kirmaydi).  

Moliyaviy investisiyalar belgilangan soliq tartibiga kura sarflangan xaqiqiy 

xarajatlar miqdorida xisobga olinadi.  

Agar investor dividend olish xuquqigfa ega bulib, qo’yilma uchun mas'uliyatni 

o’ziga olganda, tuliq tulanmagan aksiya va ulushlarning to’liq, sotib olish qiymati 

balansning aktivida, tulanmagan qiymati esa, balans passivining kreditorlar 

moddasida kursatiladi. Boshqa xollarda, sotib olishga muljallangan aksiya va 

ulushlar uchun utkazilgan summalar balans passivining debitorlar moddasida 

kursatiladi.  

"Boshqa qarzlar" (090-satr) moddasi yuyicha 0990-"Boshqa uzoq muddatli debitor 

qarzlari" schyotida xisobga olinadigan va yuqoridagi moddalarda xisobga 

olinmagan uzoq muddatli qarzlarning miqdorii kursatiladi.  

Bundan tashkari, balans aktivining "Boshqa debitorlar" moddasida mexnat xaqi 

tulovlari buyicha xisoblashishlar va sugurtalarni aks ettiruvchi schyotlarning debet 

qoldigi kursatiladi.  

"Boshqa aktivlar" (100-satr) moddasida yuqoridagi moddalarda keltirilmagan 

uzoq, muddatli vositalar va quyilmalar kursatiladi. Shu bilan birga, ijaraga 

beruvchi sub'ekt 0920- "Olinadigan lizinglar" schyotida xisobga olinuvchi Uzoq 

muddatga ijaraga berilgan asosiy vositalar buyicha ijara tulovi majburiyatining 

qoldik miqdoriini kursatadi.  

"1-bulim buyicha Ja'mi" (110-satr) moddasida 012, 022, 030, 040, 050, 060, 070, 

---

080, 090 va 100 satrlarning yigindisi kursatiladi.  

Balans aktivining 2-bulimi "Oborot aktivlari"da subektning mulki bulgan qiska 

muddatli aktivlarning miqdorii kursatiladi.  

"Ishlab chiqarish zaxiralari" (120-satr) moddasida 1000- "Materiallar", 1100-

"ustirishda va boquvdagi xayvonlar" va 1210-"Ombordagi arzon baxoli va tez 

eskiruvchan buyumlar" schyotlarida xisobga olinadigan xom-ashyo, asosiy va 

yordamchi materiallar, chiqindilarning qaytimi, yoqilg’i, sotib olingan yarim 

fabrikatlar (yarim tayyor maxsulotlar) va butlovchi buyumlar, extiyot qismlar, 

bo’sh idishlar va boshqa moddiy qiymatliklarning xaqiqiy tannarxi, arzon baxoli va 

tez eskiruvchan buyumlar, shu jumladan maxsus asbob-uskunalar va moslamalar, 

maxsus oyoq kiyimlar va yotoq jixozlarining qoldiq kiymati (1200-"Arzon baxoli 

va tez eskiruvchan buyumlar" schyotlarida xisobga olingan buyumlarning dastlabki 

qiymati bilan Uzbekiston Respublikasida tegishli buxgalteriya xisobining milliy 

standartiga muvofik, xisoblangan va 1300-"Arzon baxoli va tez eskiruvchan 

buyumlarning eskirishi" schyotlarida xisobga olingan eskirish miqdorii urtasidagi 

farq, kursatiladi.  

Ishlab chiqarish zaxiralarini xamda arzon baxoli va tez eskiruvchan buyumlarni 

xisobga olish uchun foydalanilgan 1510-"Materiallarni tayyorlash va sotib olish" 

va 1600- "Materiallarning kiymatidagi farklar" schyotlaridagi kursatilgan 

summalar "Ishlab chiqarish zaxiralari" moddasida aks ettiriladi.  

"Tugallanmagan ishlab chiqarish" (130-satr) moddasida tugallanmagan ishlab 

chiqarish va ishlar (xizmatlar) buyicha sarflangan xarajatlar, ya'ni buxgalteriya 

xisobi schyotlar rejasining "Tovar-moddiy zaxiralari" nomli 2-bulimning 

schyotlarida xisobga olinadigan xarajatlar kursatiladi. Buning uchun 

tugallanmagan ishlab chiqarish, Uzbekiston Respublikasida buxgalteriya xisobi 

tugrisidagi Qonun xamda Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan 

1999 yil 5 fevral kuni 54-son karori bilan "Maxsulot (ish, xizmat) larni ishlab 

chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi xamda moliyaviy natijalarni shakllantirish 

tartibi tugrisida"gi Nizomga muvofiq daromaddan olinadigan soliqni xisoblashda 

e'tiborga olinadigan rejalashtirish, xisobga olish va maxsulot (ish, xizmat) 

tannarxini kalkulyasiya kilish buyicha uslubiy tavsiyanomalarga muvofiq 

xisoblangan baxoda aks ettiriladi.  

Sub'ektlar (kurilish, ilmiy tekshirish va qidiruv bilan shugullanuvchi) joriy yilda 

buyurtmachilar bilan tuzilgan shartnoma asosida aloxida moxiyatga ega bulgan 

tugallangan ish bosqichlari uchun xisoblashishlarni amalga oshiradi va uni xisobga 

oladi. Ushbu usulda buyurtmachi balansga faqatgina to’liq tayyor bulgan 

maxsulotlarni qo’shadi.  

Buxgalteriya xisobida tugallangan, belgilangan tartibda qabul kilingan va tulangan 

bosqichlar yoki schyotlarning (bank tomonidan quyishga qabul qilingan) xaqiqiy 

---

xarajatlarining miqdorii 2010-"Asosiy ishlab chiqarish" schyotidan 9110- Sotilgan 

tayyor maxsulotlarning tannarxi" yoki 9130-"Sotilgan ish va xizmatlarning 

tannarxi" schyotlarining debetiga chiqim qilinadi. Bir vaqtning uzida tulangan yoki 

tulovga qabul kilingan schyotlardagi miqdoriga 4010- Xaridor va 

buyurtmachilardan olinadigan schyot-lar"ning debeti bilan 9010-"Tayyor 

maxsulotlarni sotishdan olingan daromadlar" yoki 9030-"Ish va xizmatlarni 

sotishdan olingan daromadlar" schyotlarining krediti korres-pondensiyalanadi. 

Buyurtmachilardan bajarilgan ishlarning tugallangan va qabul kilingan bosqichlari 

uchun olingan mablaglar 5110- "Xisoblashish schyoti" ning debetiga va 4010-

"Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar" schyotining kreditida aks 

ettiriladi.  

Xamma ishlar tugatilishi bilan buyurtmachi tomonidan jami bosqichlar uchun 

tulangan xam qiymati 4010-"Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar" 

schyotining kreditiga yoziladi.  

4010 schyotda xisobga olingan tuliq tugatilgan ishlar qiymati olingan bunak 

(avans) xisobiga 6310 schyotning debeti va 4010 schyotning kreditlari buyicha 

yozuv qilinadi va buyurtmachilardan oxirgi xisoblashishga kura olingan summa 

xisobiga (5110 schyotning debeti va 4010 schyotning krediti) yopiladi.  

Shuningdek, ushbu moddada qishlok xujaligining tugallanmagan ishlab chiqarish 

xarajatlari, tayyor maxsulotning ishlab chiqarish qiymati ayrilgan xolda aks 

ettiriladi va xisobot davrining oxiriga nisbatan tugallanmagan asosiy vositalarni 

ta'mirlash ishlari buyicha xarajatlar kursatiladi.  

"Tayyor maxsulot" (140-satr) moddasida buyurtmachilar bilan tuzilgan shartnoma 

asosida va tegishli texnik shartlarga xamda standartlarga muvofik barcha qismlari 

bilan butlangan va qabul kilish uchun sinovdan utkazilgan, tuliq, ishlab chiqarilgan 

maxsulotlarning qoldigi xaqiqiy ishlab chikarish tannarxida kursatiladi. 

Kursatilgan talablarga javob bermaydigan maxsulotlar, topshirilmagan ishlar 

tugallanmagan xisoblanadi va tugallanmagan ishlab chiqarishning tarkibida 

kursatiladi.  

Ishlab chiqarish xarajatlarini xisobga olish uchun 2800- "Tayyor maxsulotlarni 

xisobga oluvchi schyotlar" foydalanganda, tayyor maxsulot ushbu moddada 

me'yoriy (reja) tannarxda aks ettiriladi.  

"Olib sotiladigan tovarlar" (150-satr) moddasida uz Nizomiga kura savdo va 

umumiy ovqatlanish faoliyatini amalga oshiruvchi sub'ektlar sotib olgan tovarlari 

qoldigining qiymatini kursatadi. Bunda umumiy ovqatlanish sub'ektlarining 

oshxona va omborlarida kolgan xom ashyolarini, shuningdek yemakxonalardagi 

tovarlarning qoldigi kursatiladi.  

Bu moddada sanoat va boshqa ishlab chiqarish sub'ektlari sotish uchun 

keltiriladigan maxsulotlarni, materiallarni, buyumlarni, shuningdek sanoat 

---

korxonalaridagi keltirilgan maxsulotlarni (lekin chiqarilayotgan maxsulot 

tannarxiga qushilmaydigan), ya'ni xaridor tomonidan aloxida xaq tulanadigan 

tayyor buyumlarning qiymatini kursatadi.  

Ushbu moddada tovarlarning qiymati sotib olish va sotish baxolarida aloxida, 

shuningdek mol yetkazib beruvchilar tomonidan beriladigan chegirmalar va 

tovarlarga quyilgan ustama baxo summalari aloxida keltiriladi.  

"Kelgusi davr sarflari" (160-satr) moddasida xisobot davrida sarflangan, lekin 

kelgusi xisobot davrlarida ishlab chiqarish va muomala xarajatlariga olib 

boriladigan, ya'ni vaqt oralig’ida buzilishi lozim bulgan xarajatlarning miqdorii 

kursatiladi. Bunday xarajatlarga shu bilan birgalikda asosiy vositalarni o’z 

vaqtidan tashqari utkazilgan ta'mirlash (ta'mirlash jamgarmasi tashkil kilinmagan 

sub'ektlar buyicha), davriy nashrlarga obuna, oldindan tulangan ijara xaqi va 

boshqa xarajatlar xam kiradi.  

"Milliy valyutadagi pul mablaglari" (170-satr) moddasida sub'ektning 5100-

"Xisoblashish schyoti", 5500-"Banklardagi maxsus schyotlar", 5600-"Pul 

ekvivalentlari va yuldagi pul mablaglari", 5700-"Yuldagi pul utkazmalari" 

schyotlaridagi pul mablaglarining qoldiq miqdorilari kursatiladi. Balansning bu 

moddasida aks ettirilgan mablaglar miqdorii bank kuchirmalaridagi miqdorilarga 

mos kelishi shart.  

"Xorij valyutasidagi mablaglar" (180-satr) moddasida sub'ektning bankdagi xorij 

valyutasidagi schyotlardagi mablaglarni Uzbekiston Respublikasi Markaziy Banki 

tomonidan xisobot davrining oxirgi kuniga belgilangan kurs buyicha sumga 

aylantirilgan xorij valyutasidagi mablaglarining koldigi kursatiladi.  

"Gaznadagi pul mablaglari" (190-satr) moddasida balans tuzilgan kunga 

sub'yektning g’aznasidagi milliy va xorij valyutasidagi mablaglarining qoldig’i 

kursatiladi. Ma'lumotlar 5010- "Milliy valyutadagi pul mablaglari" va 5020-"Xorij 

valyutasidagi pul mablaglari" schyotlaridan olinadi.  

"Qiska muddatli quyilmalar" (200-satr) moddasida boshqa sub'ektlarning 

qimmatbaxo qogozlariga, foizli davlat obligasiyalariga maxalliy qarzlarga va 

shunga uxshash boshqa qarzlarga qilingan quyilmalar (investisiyalar) (bir yildan 

ortiq bulmagan muddatda) va shu bilan birga boshqa sub'ektlarga berilgan 

qarzlarning miqdori kursatiladi. Ushbu ma'lumotlar 5800-"Qiska muddatli 

investisiyalarni xisobga oluvchi schyotlar" ning qoldigidan olinadi.  

"Sotib olingan xususiy aksiyalar" (210-satr) moddasida sub'ektning uzi chiqargan 

xususiy aksiyalarini karta sotib olib, keyinchalik tarqatish uchun bir yil 

muddatgacha uzida saqlangan aksiyalarning miqdorii kursatiladi. Sotib olingan 

xususiy aksiyalar 5810-"Qimmatbaxo qogozlar" schyotida xisobga olinadi. 

Foydaning taqsimlanishida sotib olingan xususiy aksiyalar buyicha dividendlar 

xisoblanmaydi.  

---

"Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar" (220- satr) moddasida 

xaridorlarga junatilgan maxsulot va tovarlar, buyurtmachilarga (xaridorlarga) 

topshirilgan ishlar va kursatilgan xizmatlar tuliq xaqiqiy tannarxda, moliyaviy 

natijani aniqlashda esa junatish yoki smeta kiymatlarida subektning pul mablaglari 

(yoki boshqa) schyotlariga tulovlar kelib tushgunga qadar yoki uzaro tulov 

talabnomalarida xisobga olinguncha va olingan vasikalar bilan ta'minlangunga 

qadar kursatiladi. Ushbu ma'lumotlar 4010-"Xaridor va buyurtmachilardan 

olinadigan schyotlar" va 4020-"Olingan vasikalarning joriy qismi" schyotlarining 

qoldigidan olinadi. "Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bunak 

(avans) lar" (230-satr) moddasida boshqa sub'ektlarga keyinchalik xisoblashishlar 

uchun berilgan bunak (avans) miqdorilari 4300- "Mol etkazib beruvchilar va 

pudratchilarga berilgan bunaklar" schyotining ma'lumotlariga asosan kursatiladi.  

"Solik va majburiy tulovlar buyicha bunaklar" (240-satr) moddasida soliq va 

moliya muassasalariga berilgan bunaklar, shu bilan birgalikda soliqlar buyicha kup 

tulanganlik xolatlari qushilgan xolda, byudjetga bulgan yig’im va boshqa tulovlar 

kursatiladi.  

"Xodimlarga berilgan bunaklar va ularning boshqa qarzlari" (250-satr) moddasida 

sub'ekt ishchi va xodimlarining bank yoki shu sub'ektning mablaglari xisobiga 

olgan kredit va qarzlari, sub'ektga keltirilgan moddiy zararni koplash va ushbu 

kabilar buyicha bulgan qarzlar kursatiladi. Shu bilan birgalikda bu moddada jamoa 

va shaxsiy uy-joy qurilishiga yoki dala hovli sotib olish va bog’ uchastkalarida 

yashash sharoitini yaxshilash uchun xodimlarga berilgan qarzlar, yosh oilalarga 

yashash sharoitlarini yaxshilash va uy xujaligini tashkil etish uchun beriladigan 

foizsiz qarzlar aks ettiriladi. Tegishli ma'lumotlar 4400-"Xodimlarga berilgan 

bunaklar" va 4600-"Xodimlarning boshqa muomalalar buyicha qarzlari" 

schyotlaridan olinadi.  

Sub'ekt balansining aktivi va passividagi "Avlod korxonalaridan olinadigan 

schyotlar" (065-satr) moddasida, avlod korxonalari bilan bulgan joriy 

xisoblashishlar (balanslararo xisoblashuvlar) buyicha olinadigan mablaglarning 

summalari aks ettiriladi. Bunda avlod korxonasi timsolida xuquqiy shaxs 

xisoblanuvchi xamda investision va moliyaviy faoliyatini belgilash xuquqi asosiy 

sub'ektga doimiy ravishda berilgan korxonalar tushuniladi. Asosiy sub'ekt va uning 

avlod korxonasi buy icha ma'lumotlar jamlanishi lozim. 

"Ayrim balansga utkazilgan bulinmalardan olinadigan schyotlar" (260 va 270-satr) 

moddasida filiallar va uyushma korxonalari bilan bulgan joriy jarayonlar buyicha 

4110- "Mustaqil balansdagi bulinmalardan olinadigan schyotlar" schyotida 

yuritiladigan xisoblashish ma'lumotlari aks ettiriladi.  

"Ta'sischilarning qarzi" (280-satr) moddasi buyicha 4710- "Ta'sischilarning ustav 

kapitaliga xushadigan ulushlari buyicha qarzlari" schyotida xisobga olinadigan 

---

sub'ekt ta'sischilarining ustav kaptaliga ulushi buyicha qarzlari kursatiladi.  

"Boshqa debitorlar" (290-satr) moddasida 4420, 4430 va 4490 schyotlarning 

ma'lumotlariga asosan xisobdor shaxslarning, tovar-moddiy qiymatliklarni qabul 

qilish paytida aniqlangan kamomadlar buyicha mol yetkazib beruvchilarning 

qarzlari (4210 schyotga asosan) kursatiladi. Shuningdek bu moddada xujalik 

faoliyati natijalariga olib boriladigan, ya'ni qarzdor tomonidan tan olingan yoki 

sud, arbitraj va boshqa muassasalar ' tomonidan ularni undirish tugrisidagi qarori 

bilan olingan jarimalar, usimlar va bekarorlik tulovlari aks ettiriladi.  

Ushbu ma'lumotlar 4820 va 4890 schyotlardan olinadi.  

"2-bulim buyicha Jami" (300-satr) moddasida 120-290 satrlarning yig’indisi 

kursatiladi.  

"Balansning aktivi buyicha xammasi" (310-satr) moddasida 110 va 300 satrlarning 

yigindisi yordamida topiluvchi balans aktivining umumiy summasi kursatiladi.  

Balansning passivi ikki bulimdan: "Uz mablaglarining manbalari" va 

"Majburiyatlar" dan tarkib topgan.  

"Uz mablaglarining manbalari" bulimi quyidagi moddalardan tarkib topgan:  

"Ustav kapitala" (320-satr) moddasida sub'ekt ta'sischilarining Ustav kapitaliga 

kushgan xissalarining (qismlar, nominal qiymatdagi aksiyalar, ulush badallari) 

majmui, ya'ni ta'sis xujjatlarida ruyxatga olingan miqdorilar kursatiladi.  

Balansda Ustav kapitala va ta'sischilarning ustav kapitaliga qushishi kerak bulgan 

xaqiqiy qarzi aloxida kursatiladi.  

"Qushilgan kapital" (330-satr) moddasida sub'ekt uz aksiyalarini nominal 

qiymatdan yuqori baxolarda birlamchi sotishdan olden olingan emissiya 

daromadlarining miqdori kursatiladi. Ushbu ma'lumotlar 8521 "Emissiya 

daromadlari" schyotidan olinadi.  

"Zaxira kapitala" (340-satr) moddasida sub'ektning Nizomiga muvofik foyda 

xisobidan tashkil qilingan zaxiralar mol-mulkini qayta baxolashda tashkil etilgan 

zaxiralar, shuningdek begaraz olingan mulklar va xissadorlik (urtokchilik) 

jamiyatlarini mulklarini oshiradigan boshqa (pulli mablaglardan tashqari) 

tushumlarning miqdorii kursatiladi. Bu moddalar uchun ma'lumotlar 8531-

"Aktivlarni qayta baxolash", 8523-"Tekinga olingan mulklar" schyotlarining 

ma'lumotlariga asosan tulgaziladi.  

Choraklik xisobotning "Taksimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar") (350satr) 

moddasida sof (netto) foyda, ya'ni tayyor maxsulot, yarim-fabrikat, sotib olingan 

maxsulot, bajarilgan ish va kursatilgan xizmatlarning sotilishidan aniqlangan 

moliyaviy natijalar, shuningdek muomalaviy daromadlar va tushumlar, 9430-

"Boshqa muomalaviy sarflar" schyotidagi xarajatlar, sub'ektning moliyaviy 

faoliyati buyicha daromad va xarajatlari, favquloddagi, ya'ni kutilmagan tasodifiy 

foyda va zararlarni aks ettiruvchi 9000, 9100, 9300, 9430, 9500, 9600, 9700 

---

schyotlari bilan 9800 schyotda qayd qilinadigan xisobot yili mobaynida tulanishi 

kerak bulgan soliqlar, shuningdek yakuniy xisoblanilgan foyda (daromad) soligi va 

atrof muxitni tozalash uchun maxalliy yigimlarni aks ettiruvchi 9800-"Soliq va 

yigimlarni tulash uchun foydaning ishlatilishi" schyotlarining qoldiqlari urtasidagi 

farq kursatiladi,  

Xisobot yilining oxirida 9800-"Solik va yigimlarni tulash uchun foydaning 

ishlatilishi" schyotlarining debetida yigilgan miqdori 9900-"Yakuniy moliyaviy 

natija" schyotining debetiga olib borilib ushbu 9800 schyot yopiladi va 1 yanvar 

sanasiga qoldiq kolmaydi.  

Xisobot yilida 9900-"Yakuniy moliyaviy natija" schyotida koladigan qoldiq foyda 

(zarar) 8710-"Xisobot davridagi taksimlanmagan foyda (koplanmagan zarar)" 

schyotining (zarar) debetiga yoki (sof foyda) kreditiga olib boriladi va ushbu 9900 

schyot yopiladi.  

Yillik xisobotda 8710-"Xisobot davridagi taksimlanmagan foyda (koplanmagan 

zarar)" schyotining kreditiga utkazilgan foyda xam kursatiladi. Shu bilan birga 

agarda 8720- "Taksimlanmagan foyda (koplanmagan zarar)" schyotida utgan 

yillarning taksimlanmagan foyda koldigi bulsa. Xisobot yilidagi taksimlanmagan 

foydaning koldigi oldingi yilgisi bilan kushilib kursatiladi.  

Agarda sub'ekt zarar kursa u holda bu zarar shu satrda "manfiy" belgi bilan chorak 

oxirida kursatiladi. Shu bilan birga 9800-"Soliq va yigimlarni tulash uchun 

foydaning ishlatilishi" schyotlari koldigining 9900-"Yakuniy moliyaviy natijalar" 

schyotining qoldigidan ortikcha miqdorii xam "manfiy" belgi bilan kursatiladi.  

Xisobot yilidagi sub'ektning kurgan zarari dekabr oyidagi 9900-"Yakuniy 

moliyaviy natijalar" schyogining yakuniy oborotlari 8700-"Xisobot davridagi 

taqsimlanmagan foyda (koplanmagan zarar)" schetining krediti bilan 

korrespondensiyalangandan keyin xisobotning "Taksimlanmagan foyda 

(koplanmagan zarar)" moddasida kursatiladi. Xisobot davrida olingan zarar 

miqdori xam yil mobaynida shu satrda aks ettiriladi.  

"Maqsadli tushum va jamgarmalar" (360-satr) moddasida maksadli tadbirlarni 

amalga oshirish uchun 7800 va 8800 "Grant va subsidiyalar" schyotida xisobga 

olingan byudjetdan, tarmoq, va tarmoqdan tashqari maxsus maqsadlarga 

muljallangan jamgarmalardan, yuridik va jismoniy shaxslardan kelgan pul 

mablaglarining qoldigi kursatiladi.  

"Kelgusi davr sarflari va tulovlari uchun zaxiralar" (370- satr) moddasida 

Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasini 1994 yil 26 martdagi 164-sonli 

qarori bilan tasdiklangan "Uzbekiston Respublikasida buxgalteriya xisobi va 

xisoboti tugrisida"gi Nizom va tegishli BXMS va "Xarajatlar tarkibi tug’risidagi 

Nizom"ga muvofiq ishchilar ta'tiliga xak tulash, xar yilgi mukofot tulovlari, xizmat 

kursatishi, asosiy vositalarni ta'mirlash va shunta uxshash maqsadlar uchun 

---

zaxiralangan mablaglarning qoldigi kursatiladi..  

"Kelgusi davr daromadlari" (380-satr) moddasida xisobot davrida olingan, lekin 

keyingi xisobot davrlariga tegishli bulgak mablaglar (ijara xaklari va shu kabilar), 

shuningdek amaldagi tartibga binoan 9550-"Moliyalashtiriladigan lizing buyicha 

daromadlar" schyotida xisobga olinadigan mablaglarning miqdorilari kursatiladi.  

"1-bulim Jami" (390-satr) modsasida 320-380 satrlarning yigindisi kursatiladi.  

"Uzoq muddatli qarzlar" (400-satr) moddasida boshqa korxona va muassasalardan 

(banklardan tashkari) olingan uzoq muddatli (tulovni uzish muddati bir yildan kam 

bulmagan) qarz miqdorilari kursatiladi.  

Ijara beruvchidan Uzoq muddatli ijara sharti bilan olingan asosiy vositalar buyicha 

qarzlarning xolati 6910- "Tulanadigan tezkor lizing" schyotlarida xisobga 

olinuvchi kreditorlik qarzi ijarachi tomonidan 0310- "Uzoq, muddatga ijaraga 

olingan asosiy vositalar" schyotida xisobga olinib, uning miqdorii xam shu satrda 

kursatiladi.  

"Uzoq muddatli kreditlar" (410-satr) moddasida bank bilan kelishilgan xolda 

ulardan olingan Uzoq muddatli (tulovni uzish muddati bir yildan kam bulmagan) 

kreditlar buyicha qarzlar miqdorii kursatiladi. Ushbu moddani tulgazish uchun 

ma'lumotlar shu nomdagi 7510 schyotdan olinadi.  

"Qiska muddatli qarzlar" (420-satr) moddasida 6870- "Bankdan tashkari qarzlar" 

schyotida xisobga olinuvchi boshqa yuridik va jismoniy shaxslardan (banklardan 

tashkari) olingan kiska muddatli (tulovni uzish muddati bir yildan kup bulmagan) 

qarzlar buyicha qarz miqdorilari kursatiladi.  

Bundan tashqari ushbu moddada 6820, 6830 va 6890 schyotlarning ma'lumotlari 

xam keltiriladi.  

"Qiska muddatli kreditlar" (430-satr) moddasida bank bilan kelishilgan xolda 

ulardan olingan (tulovni uzish muddati bir yildan kup bulmagan) kreditlarning 

miqdori kursatiladi. Shu bilan birga bu moddada yakka tartibdagi uy- joy, dala 

xovli qurish, boshqa maqsadlar uchun xodimlarga berilgan bank ssudalari, 

shuningdek savdo korxonalariga ular tomonidan xodimlarga kreditga sotilgan 

tovarlar qiymatini qoplash buyicha olingan qarzlarning miqdori xam kursatiladi. 

Ma'lumotlar 6810-"Bankning qisqa muddatli kreditlari" schyotidan olinadi.  

"Xaridor va buyurtmachilardan (schyotlarga kelib tushgan) olingan bunaklar" 

(440-satr) moddasida maxsulotlar yetkazib berish, ishlarni bajarish va xizmatlar 

kursatish uchun 6310- "xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bunaklar" 

schyotida xisobga olinuvchi xaridor va buyurtmachilardan keyingi xisoblashishlar 

buyicha olingan bunaklarning miqdori kursatiladi.  

"Mol yetkazib beruvchilarga bulgan qarzlar" (450-satr) moddasida kirim qilingan 

moddiy qiymatlik, bajarilgan ish, kursatilgan xizmatlar uchun mol 

yetkazib beruvchilar va pudratchilarga, shuningdek fakturalanmagan TMZ uchun 

---

mol etkazib beruvchilarga bulgan qarzlarning miqdorii aks ettiriladi. Bundan 

tashqari, bu erda 6010, 7010-"Mol yetkazib beruvchi va pulratchilarga 

tulanaladigan schyotlar" 6020, 7020- berilgan vasikalar schetida xisobga olingan 

mol yetkazib berish, ishlarni bajarish va xizmatlar bilan ta'minlash uchun sub'ekt 

tomonidan berilgan vasikalar buyicha qarzlarning miqdori xam kursatiladi.  

"Byudjetga tulovlar buyicha qarzlar" (460-satr) moddasida sub'ektning byudjetga 

bulgan tulovlarining barcha turlari buyicha, shu bilan birga uzining xodimlaridan 

ushlanadigan daromad soligi buyicha qarzlar 6410-"Byudjetga tulov buyicha 

qarzlar" schyotida kursatiladigan summalar aks ettiriladi.  

"Mexnatga xaq tulash buyicha qarzlar" (470-satr) moddasida xisoblangan, lekin 

xali tulanmagan mexnat xaqining miqdorilari 6710-"Mexnat xaqi yuzasidan 

xodimlar bilan xisoblashishlar" va 6720-"Deponentlangan mexnat xaki" schyotlari 

buyicha qoldiq summalari kursatiladi.  

"Ijtimoiy sugurta va nafaka ta'minoti buyicha qarzlar" (480-satr) moddasida 

sub'ektning ijtimoyi sugurta, nafaka ta'minoti va tibbiy sugurta ajratmalari buyicha 

qarzlarning miqdorii aks ettiriladi.  

Ushbu ma'lumotlar 6520-"Ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar" schyotidan olinadi.  

"Mulk va shaxsiy sug’urtalar buyicha qarzlar" (490-satr) moddasida sub'ekt 

ishchilarining va mulkining majburiy va ixtiyoriy va sub'ekt sugurtachi vazifasini 

bajaradigan boshqa xil sugurtalar buyicha qarzlar kursatiladi. Tegishli ma'lumotlar 

6510-"Mulk va shaxsiy sugurtalar buyicha tulovlar" schyotidan olinadi.  

"Byudjetdan tashqari tulovlar buyicha qarzlar" (500-satr) moddasida sub'ektning 

byudjetdan tashkari ajratmalar buyicha davlat boshqaruv organlariga va 

soliqchilikda belgilangan tartibga muvofik, davlat organlariga utkaziladigan 

boshqa maxsus jamgarmalarga ajratmalari buyicha qarzlari kursatiladi va 

ma'lumotlar 6530-"Byudjetdan tashkari jamgarmalarga tulovlar" schyotidan 

olinadi.  

"Avlod korxonalariga bulgan qarzlar" (510-satr) moddasida avlod korxonalar bilan 

joriy qarzlar (balanslararo xisoblashish) buyicha ma'lumotlar aks ettiriladi. Bunda 

avlod korxonasi timsolida xuquqiy shaxs xisoblanuvchi xamda strategik iktisodiy 

siyosat masalalari buyicha joriy, investision va moliyaviy faoliyatini belgilash 

asosiy sub'ektga doimiy ravishda berilgan bulinmalar tushuniladi. Asosiy sub'ekt 

va uning avlod korxonalari buyicha ma'lumotlar jamlanishi lozim. Yig’ma 

xisobotda kursatilgan moddalar 6110- "Mustaqil balansga utkazilgan bulinmalarga 

bulgan tulovlar" schyoti yordamida jamlanadi.  

"Uyushma korxonalariga qarzlar" (520-satr) moddasida 6110- "Mustaqil balansga 

utkazilgan bulimlarga bulgan tulovlar" schyotida xisobi yuritiladigan uyushma 

korxonalariga bulgan qarzlarning miqdori aks ettiriladi.  

"Boshqa kreditorlar" (530-satr) moddasida "Kreditorlar bilan xisoblashishlar" 

---

guruxining moddalarida o’z aksini topmagan boshqa xisoblashishlar buyicha 

qarzlar kursatiladi. "Kreditorlar" guruxi buyicha sub'ektning mol yetkazib beruvchi 

va pudratchilarga, byudjetga, mexnat xaqi buyicha sub'ektning xodimlariga, 

ijtimoiy sug’urta va ta'minot muassasalaridan tashqari boshqa sub'ektlarga bulgan 

kreditorlik qarzlari aks ettiriladi. Balansga xar bir "Kreditorlar" guruxi tarkibida 

kiruvchi kursatkichlar ushbu yuriqnomaning 2.51-2.59 bandlarida yozilgan. 

Tegishli ma'lumotlar 6800-"Xar xil kreditorlarga bulgan qarzlar va boshqa 

xisoblangan majburiyatlarni xisobga oluvchi schyotlar"dan olinadi.  

"2-bulimning" (540-satr) moddasida 400-530 satrlar yigindisining natijasi 

kursatiladi.  

"Balansning passivi buyicha xammasi" (550-satr) moddasida 390 va 540 satrlar 

yigindisining natijasi yordamida topilgan balans passivining miqdori aks ettiriladi.