Shunday qilib, kichik qon aylanish doirasi organizmni tashqi muhit
bilan b o g ‘laydi, kislorodga to ‘yinib, karbonat
angdridini tashqariga
chiqarib yuboradi. Katta qon aylanish doirasi esa a ’zo va hujayralar
bilan b o g iay d i.
Yurak faoliyati.
Yurak m uskulli a ’zo b o iib , uning devorlari uch
qavatdan tashkil topgan:
endokard, m iokard va epikard. M iokard
qo‘ndalang targ‘il m uskullardan iborat b o iib , skelet m uskullaridan
fiziologik xossalari bilan farq qiladi. Morfolagik va funksional xossalariga
k o ‘ra, yurakning muskullari ikki turga b o iin ad i: 1
- b o im ach alar va
qorinchalaming tipik tolalari, 2 - ritm yetakchisi vazifasini va o ‘tkazuvchi
tizim ni hosil qiluvchi atipik tolalar. Y urakning k o ‘ndalang t a r g i l
m uskullari:
k o ‘z g ‘aluvchanlik, o'tkazuvchanlik, qisqaruvchanlik
va
57-rasm.
K atta va kichik qon aylanish doiralari chizmasi.
bosh miya
kapillyarlar!
kapillyarlar
o'pka arteriyasi
o'ng bo'lm acha
o'ng qorincha
..o'pka ven asi
-aorta yoyi
-chap bo'lm acha
cha p
qorincha
-qorin aortas!
jig ar venasi
darvoza venasi
ichak arteriyasi -
katta qon ayianish
doirasi kapillyariari
262
avtomatiya
xossalarga ega. Yurak muskullarining ta ’sirotlarga qo‘zg‘alish
bilan javob berishi q o ‘z g ‘aluvchanlik deyiladi. Q o‘z g ‘alishi yurak
muskulining qisqarishiga, ya’ni tarangligini ortishi yoki muskul tolasining
kalta tortishiga sabab b o ‘ladi, bu qisqaruvchanlik deb ataladi.
Yurak muskullari o‘tkazuvchanlik, y a ’ni harakat potensialini tola
bo‘ylab tarqatish xususiyatiga ega.
Yurak avtom atiyasi - uning o ‘zida yuzaga chiqadigan im pulslar
hisobiga qisqarishidir.
Yurak avtomatiyasi.
Tashqi ta ’sirotlarsiz hujayraning o ‘zida
hosil
b o ‘ladigan im pulslar hisobiga yurak muskullarining qisqarishi yurak
avtomatiyasi deb ataladi. A garbaqayuragini ajratib olib, ringer eritmasiga
solib qo‘ yilsa, u bir necha soat qisqarib turishi mumkin. Issiq qonli
hayvonlar yuragi ajratib olinib,
tegishli sharoitlar yaratilsa, bir necha
kun qisqarib turishi mumkin.
Y urak a v to m a tiy a s i ta b ia ti h o z irg i k u n g a c h a t o ‘liq lig ic h a
aniqlanmagan. Buni isbotlovchi bir necha nazariyalar mavjud b o ‘lib
(neyron, miogen, gormonal), miogen nazariya to ‘g ‘ri deb hisoblanmoqda.
Q o‘zg‘alishlarni hosil b o lis h i atipik m uskullar peysm ekkerlar faoliyati
bilan b o g liq . Bu muskullarda sarkoplazma k o ‘p, miofobrillalar oz b o iib ,
g o ‘yoki em brional m uskul to ‘qim asini tuzilishiga o ‘xshash. A tipik
m uskullar yurakni o ‘tkazuvchi tizim ini hosil qiladi. U lar yurakning
tugunlarida joylashgan.
Yurak ritmini boshqaruvchi tugun - sinoatrial tugun hisoblanadi. U
atipik hujayralar to ‘plam i,
yuqori va pastki kavak, venalam i o ‘ng
bo lm ach ag a quyilayotgan joylar oralig‘ida joylashgan.
Atrioventrikulyar tugun o ‘ng bo lm ach an in g pastki b o lm a c h a va
qorincha orasidagi to ‘siqning o ‘ng qism idajoylashgan. Shu tugunlardan
Gis tutami boshlanadi. Gis tutami atrio-ventrikulyar to ‘siqdan o ‘tiboq,
ikki tarm oqqa qorinchalar b o ‘ylab tarqaluvchi o ‘ng va chap oyoqlarga
b o lin a d i. Bu oyoqchalar Purkine tolalarini hosil qilib, qorinchalar
miokardiga beradi.
A tipik muskul tolalari funksional jihatdan bir xil emas. Sinoatrial
tugunning bir necha hujayralari haqiqiy peysm ekrlar hisoblanadi, y a ’ni
spontan o ‘z-o‘zidan harakat potensialini yuzaga chiqara oladi.
Qolgan
hujayralar esa latent boshqam vchilarga kiradi.
Haqiqiy va latent peysm ekkerlarda ishga miokardlardan qo‘zg‘alish
ritmlarini hosil b o lis h i bilan farq qiladi. Bu hujayralar diastola vaqtida
yuqori ion o ‘tk azu v ch an lik x u su siy atig a ega b o T ib, peysm ekker
potensialini sekin diastolik depolyarizatsiyasi hosil b o lish ig a olib keladi.
263
Bu vaqtda mahalliy tarqalmaydigan qo‘zg ‘alish vujudga keladi , Haqiqiy
peysmekkerda latent peyyemekkerlarga nisbatan, b o ‘sag‘a sohasi tezroq
yetib boradi. Bu diastolik depolyarizatsiya sohasiga yetib borishi bilan,
tarqaluvchi harakat potensiali yuzaga keladi.
M iokard hujayralarini elektrik fa o llig i.
Tabiiy holatda m iokard
hujayralari ritm ik aktiv (qo‘zg ‘algan) holatida b o ia d i.
Shuning uchun
ham ularning tinchlik potensiali to ‘g ‘risida shartli ravishda gapirish
mumkin. Uni kattaligi 90mv ga teng b o iib , k+ ionlarining Konsentratsiyasi
bilan aniqlanadi.
Yurakning turli b o iim la rid a n m ikroelektrodlar yordam ida qayd
qilingan harakat potensiali o ‘zining shakli, amplitudasi va davomiyligi
bilan farq qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
