O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

TmG=Cin-PG-U
G• 
V
Am inokislotalar reabsorbsiyasi
ham natriy tashilishiga b o g iiq . 
Koptokchalardan kanalchalarga o ig a n oqsil va aminokislotalaming 90% 
kanalchalarining proksim al qism ida reabsorbsiyalanadi. Bu jarayon 
ikkilamchi aktiv tashish y o ii bilan amalga oshiriladi. Turli guruh neytral, 
ikki asosli, dikarbqksilli am inokislotava iminokislotalarreabsorbsiyasini 
to ‘rtdan ortiq aktiv tashish tizirnlari ta ’minlaydi:
Oqsil reabsorbsiyasi.
Normal holatda oz miqdorda oqsil birlamchi 
siydik tarkibida b o ia d i va ii proksimal kanalchalarda qayta surilib ketadi. 
O q sillar re a b so rb siy a si p in o tsite z y o i i b ilan am alga osh irilad i. 
Kanalchalar epiteliysi oqsilni adsorbsiyalab oladi, so‘ngra membrana 
sitoplazmasiga botadi va pinotsitoz vokuoli hosil b o iad i. Vakuollar bazal 
m em brana tom on siljiydi va yuqori lizosom alar bilan q o ‘shiladi. 
Lizosomalar yuqori proteolitik aktivlikka ega. Oqsillar lizosomalar bilan 
birikib am inokislotalargacha parchalanadi. B archa am inokislotalar 
gidrolizga uchramaydilar. Qolganlari qonga o ‘zgarmagan holda o ia d i. 
Bu jarayon aktiv b o iib enargiya sarfi bilan kechadi. B irkecha kunduzda 
siydik bilan 2Q-75mg dan ko‘p b o im a g a n oqsil chiqib ketadi. Siydikda 
oqsilni paydo b o iis h i proteinuriya deb ataladi. B uyrakning qator 
hastaliklarida proteinuriya kuzatiladi. Ayrim fiziologik holatlarda, masalan, 
o g i r jism oniy ishdan so‘ng ham proteinuriya kuzatilishi mumkin.
387

---

M ochevina reabsorbsiyasi.
N efroning proksim al qism ida passiv 
tashish y o i i bilan mochevinaning m a iu m qismi qayta so iila d i. Qolgan 
qismi esa y ig ‘uvchi naychalarga borib u yerda ADG ta ’sirida qayta 
s o iila d i. A D G ta ’sirida y ig ‘uvchi naychalarda suv reabsorbsiyasi 
kuchayishi natijasida birlamchi siydikdagi mochevina konsentratsiyasi 
ortadi. ADG kanalchalar oikazuvchanligini oshirib mochevina buyrakni 
m a g iz m oddasiga o ‘tadi va u yerdagi osm otik bosim ni oshiradi. 
Hujayralar aro suyuqlikda miqdori ortgan mochevina konsentratsion 
kattalik b o ‘yicha genie q o v u zlo g ig a o ia d i distol kanalga va y ig ‘uvchi 
naychalarga boradi. Shu y o i bilan mochevina buyrak ichi aynishi sodir 
b o ia d i. K o‘p suv iste’mol qilganda yoki siydik ajralishi kuchayganda, 
suv reabsorbsiyasi ozayadi natijada siydik bilan m ochevina chiqishi 
kuchayadi.
S u v va e le k tr o litla r re a b so rb siy a si.
Suv n e fro n n in g b arch a
qism larida qayta s o iila d i. Proksimal kanalchalarda suvning 2/3 qismi, 
15% Genie qovuzlogida, 15% distal kanalchada v a y ig ‘uvchi naylarda 
reabsorbsiyalanadi.
Suv passiv y o i bilan qayta soiiladi. Osmotik faol moddalar: glyukoza, 
aminokislotalar, oqsillar Na+, K+, Ca++, Cl" ionlari o‘zi bilan suvni ham olib 
o i a d i . O sm o tik faol m o d d a la r re a b so rb siy a si k a m ay g an d a suv 
reabsorbsiyasi ham kamayadi. Masalan, siydikda glyukozaning paydo 
b o iish i diurezni kuchayishiga olib keladi.
Suvning passiv soiilishini ta ’minlovchi ion natriy hisoblanadi. Natriy 
oqsil va aminokislotalar transporti uchun zarur. Bundan tashqari natriy 
buyrakning m a g iz moddasi hujayralararo bo‘shliqda siydikning qo‘yilishi 
uning osmotik faol muhit hosil qilishiga zarur. N atriy reabsorbsiyasi 
nefronning barcha qismlarida sodir boiadi. Proksimal kanalchalarda 65%, 
G enie q o v u z lo g id a 25% , distal k an alc h alard a 9% va y ig ‘uvchi 
naychalarda 1% natriy qayta so iila d i.
N a triy n in g qayta s o ‘rilish i b irla m c h i faol y o i b ilan b o i i b ,
energiyaning asosiy qismi shu jarayonga sarflanadi. Natriyni tashilishida 
Na+, K+-ATF-aza yetakchi ahamiyat kasb etadi. Hujayra ichiga natriyning 
tashilishi turli y o ila r bilan amalga oshishi mumkin. Ulardan biri Na+ni H+ 
bilan almashinishi (antiport). Bu xolatda Na+ hujayra ichiga tashiladi, H+ 
ioni esa tashqariga. Natriyning tashilishini boshqa y o ii, aminokislota 
yoki glyukoza ishtirokida amalga oshiriladi.