O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

G lyukokortikoidlar (gidrokortizon, kortikosteron, kortizon). U lar
hamma turdagi m oddalar alm ashinuviga t a ’s ir etadi.
a) G ly u k o k o rtik o id la r t a ’sirid a o q sillar p arc h ala n ish i stim ullanadi. 
B u ta ’sirn in g aso sid a q o n p la zm a sid a n h u ja y ra ic h ig a am in o k islo tala r 
tra n sp o rtin in g k esk in se k in la sh u v i y o ta d i, bu esa o q silla r b io sin tezi 
b o s q i c h l a r i n i t o r m o z l a y d i . O q s i l l a r n i n g k a t a b o l i z m i m u s k u l 
m a s s a s in in g k a m a y is h ig a , o s te o p a ro z g a va sh u n in g d e k , y ara la rn i 
bitish te z lig in in g p a s a y ish ig a olib keladi. O q silla rn in g p arc h a la n ish i, 
h a z m q i l i s h t r a k t i s h i l l i q q a v a t i n i n g h im o y a s o h a s i d a o q s il 
k o m p o n e n tla rin in g k a m a y is h ig a olib k elad i. Bu h o la t x lo rid k islo tasi 
v a p e p s in n in g a g re ssiv t a ’sirin i o sh ira d i va n a tija d a p e p tik y a ra la r 
h o sil b o 'lis h ig a o lib k elad i.
b) G ly u k o k o rtik o id lar y o g 'n i y o g ' d ep o larid an m obilizatsiyasini 
k u ch a y tirad i va qon p la z m a sid a y o g ' k islo ta la ri k o n se n tra tsiy asin i 
oshiradi. S hular bilan bir q atorda yuz sohasida, k o 'k ra k va gavdaning 
yon bosh sohalarida y o g 'n in g to 'p la n ish ig a olib keladi.
v) O rg a n iz m g a g ly u k o k o rtik o id lam in g y u b o rilish i qon plazm asida 
g ly u k o z a m iq d o rin in g o rtis h ig a o lib k elad i (g ip e rg lik e m iy a ). Bu 
effe k tn in g aso sid a esa g ly u k o n e o g e n e z ja ra y o n ig a stim u llo v c h i t a ’sir 
y o tad i. O q silla r k ata b o liz m i n atija sid a h o sil b o 'lg a n k o 'p m iqdordagi 
a m in o k islo ta la r, jig a r d a g ly u k o z a sin tez i u c h u n ish la tila d i. B undan
212

---

ta s h q a r i ,, g l y u k o k o r t i k o i d l a r g e k s o k in a z a f e r m e n ti f a o ll ig in i 
in g ib ito rla y d i, bu h o la t g ly u k o z a n in g to 'q im a la r d a s a rfla n is h ig a
to ‘sqinlik qiladi. M a ’lum ki, g ly u kokortikoidlar m iqdori k o 'p b o 'lg an d a 
o r g a n iz m n in g a s o s iy e n e r g iy a m a n b a i b o 'l i b , y o g ' k is lo ta la r i 
h i s o b l a n a d i , b u n d a g l y u k o z a n in g m a ’ lu m m iq d o r i e n e r g e tik
sa rfla n ish d a n x alo s b o 'la d i va q o n d a g ly u k o z a m iq d o rin in g o rtish ig a 
o lib k elad i (g ip e rg lik e m iy a ). G ip e rg lik e m ik e ffe k t, stre s s p a y tid a
g ly u k o k o rtik o id la r t a ’sirin in g am alg a o sh is h id a a s o siy k o m p o n e n t 
b o 'lib hisoblanadi. O rganizm da g ly u k o za k o 'rin ish id a en ergetik zahira 
to 'p la n a d i, glyuko zan in g parchalanishi esa ekstrem al stim u llar ta ’sirini 
y en g ish d a o rg a n iz m g a yordam beradi. G ly u k o k o rtik o id la r u g lev o d lar 
a lm a s h in u v ig a o 'z in in g t a ’s ir e tish x a r a k te r ig a k o 'r a in su lin n in g
a n to g o n isti b o 'lib h iso b la n a d i. D av o la sh m a q sa d id a u zoq v aq t bu 
gorm onlam i qabul qilish yoki organizm da uni hosil b o 'lish in in g keskin 
k o 'p a y is h i ste ro id d ia b eti d eg a n k a s a llik k a o lib k elad i.