O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

O 'r ta m iya.
O ' r t a m iy a d a t o ' r t te palik y a d ro la ri ( u la r Silviy suv 
y o ' l i n i n g u s ti d a q o p q o q - t e s t u m s o h a s id a j o y l a s h a d i ) , qizil y a d r o
( n u c le u s r u b er), k o ' z n i h a r a k a tla n tir u v c h i va g ' a l t a k n e rv la rn i n g
y a d ro la ri (u lar S ilviy suv y o ' l i n i n g ostida, o ' r t a m iy a n in g m a rk a ziy
q is m id a ) va qora s u b s ta n s iy a - su b stan tia n ig ra ( o 'r t a m iy a asosida) 
bor. T a l a m u s g a , k a tta y a r im s h a rla r g a v a m i y a c h a g a im p u ls olib 
b o r a d ig a n b a rc h a k o 'ta r ilu v c h i y o ' l l a r v a u z u n c h o q m iy a b ila n orqa 
m iy a g a im puls y etk az ib b era digan tushuvc hi y o 'l l a r o ' r t a m iy a orqali 
o ' t a d i . U z u n c h o q m i y a d a g i k a b i , o ' r t a m i y a d a h a m r e t i k u l y a r
f o rm a ts i y a neyronla ri bor.
O 'r ta m iya y a d r o la rin in g fu n k siy a la ri.
O 'r t a m iy a y a d r o la ri bir 
q a n c h a m u h im r eflektor f u nksiyalarni bajaradi.
To ‘rt tepalikn in g o rq a do 'm boqlari birla m ch i esh itu v m arkazlari
b o 'l i b , to vush k e la y o tg a n to m o n n i c h a m a la b bilish r e f le k s la rin in g
y u z a g a c hiqishida : h a y v o n l a r n in g q u l o g 'i n i d in g qilishida , boshi va 
g a v d a s in i yangi to v u sh k e la y o tg a n to m o n g a b u rish id a qatnashadi.
110

---

fo r m a tio re tic u la ris
l e m n is c u s m c d ia lis
l e m n is c u s la te ra l*
s u b s t a n t ia niitra
tr . c o n i c o s p t n a l t s
a n t e r i o r
i r c o r t i c o s p i n a l i s
la te r a lis
t r c o r t i c o n u c l c a r i s
t r . c o r t i c o p o n t i n u s
1
'r u n ta J ix
32-rasm. O'rta miya (to‘rt tepalik sohasidan kesilgan).
O ' r t a m iy a s i b u tu n q o lg a n h a y v o n d a g i c h a m a l a s h r e f le k s id a
h ara k at rea ksiyalari bilan bir q ato rd a b a ’zi veg e ta tiv ref le k s la r ham 
k uzatiladi; y u ra k faoliyatini ritm in in g o ‘zg a rish i, arterial b o s im n in g
o ‘zgarishi v a h o k a z o la r shu ju m la d a n d ir.
T o ‘rt te palik y adrolari «so q c h ilik » reflek s in in g y u z a g a chiqishida 
q a t n a s h a d i . Bu r e f l e k s n i n g o r g a n i z m u c h u n a h a m i y a t i s h u k i, u 
o rganiz m ni t o ‘satdan yangi t a ’siotga re aksiya k o ‘rsati shga tayorlaydi. 
Bu m u r a k k a b r eflek s n in g m u h im k o m p o n e n ti shuki, m u sk u l to nusi 
q a y t a t a q s i m l a n a d i . Bu e s a b u k u v c h i m u s k u l l a r t o n u s i o s h i b ,
h a y v o n n i n g q o c h i b k etish ig a yoki h u ju m q ilis h ig a y o r d a m beradi. 
T o 'r t te p a lik so ha si z a ra r la n g a n kishi b e x o s t a 's i r g a j a v o b a n te z 
re a k siy a k o 'r s a t a o lm aydi.
Q o r a s u b s t a n s iy a ( s u b s ta n tia n igra) o v q a t y u tis h va ch a y n a s h
reflekslari kabi m u r a k k a b ak tlarn in g k o o rd in a tsiy a la n ish ig a bevosita 
dahldor. Q o ra s u b s ta n s iy a g a e le k tr toki bilan t a ’sir etilg a n d a o vqat
111

---

yu tis h hara katla ri y u z a g a ch iq ib , nafas o lish te g is h li c h a o ‘zgaradi. 
Q o ra su b sta n siy a p la stik tonusni b o s h q a ris h d a q a tn a sh a d i va q o ‘l 
b a rm o q l a r in in g j u d a aniq b a ja rila d ig a n m a y d a ha r a k a tla rin i y u z a g a
c h i q a r is h d a v a b in o b a rin , to n u s n in g n ozik b o s h q a ril is h d a ah a m iy a t 
kasb etadi, degan k o 'r s a t m a l a r h am bor.
B o s h q a h ay v o n la r g a nisb a ta n o d a m d a q o ra su b sta n siy a k o 'p r o q
riv ojlanganligin i, aftidan, shu bilan tushuntirsa b o'lar. O 'r t a m iyaning 
shu qism i (qora su b sta n siy a ) z a r a r la n g a n d a m u s k u l la r to nusi oshib 
ketadi, y a ' n i gip e rto n u s r o ‘y beradi. A m m o , bu g ip e rto n u sn i faqat 
q o ra s u b s ta n s iy a n in g ah a m iy a ti bilan iz ohlab b o 'l m a y d i , c h unki u 
sh ik a stla n g an taqdirda m u sk u lla r to n u sin in g b o sh q a rilish ig a bevosita 
d a h l d o r b o 'l g a n qizil y a d r o va r e tik u ly a r f o rm a ts iy a bilan aloqasi 
uziladi.
O 'r t a m iy asi b utun tu rg an