O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

I X
HAZM FIZIOLOGIYASI
T irik o rg an izm y ash ash i u chun en e rg e tik va plastik m oddalarni 
iste’mol qilishi zarurdir.
Yuqori darajada rivojlangan hayvonlar organizmi, o'sim liklardan o ’zida 
anorganik m oddalardan org an ik m oddalarni sintezlay olm asligi bilan 
farqlanadi. Shuning uchun ham bunday m oddalar hayvonlar organizm iga 
ta s h q a r id a n tu s h is h i z a ru r. B u n d a n ta s h q a r i, o d a m la r va y u q o ri 
rivojlangan hay v o n lar org an izm id a oqsil, y o g ' va k arbonsuvlar m a ’lum 
bir fizik va kim yoviy ishlovdan so 'n g g in a assim ilyatsiya qilinadi. M ana 
shunday ishlovdan o 'tk a z ish hazm tizim ining vazifasiga kiradi.
Hazmning mohivati.
Hazm -iste’mol qilingan ovqat hazm yo'llarida fizik 
va kimyoviy o'zgartiriladigan murakkab fiziologik va bioximikjarayonlardir. 
Buning natijasida oziqli m oddalar o'zlarining plastik va energetik qimmatini 
saqlab qoladilar v a turga xoslik xususiyatlarini yo'qotadilar.
O ziq m oddalarning m aydalanishi, b o 'k ish i, erishi 
fizik o'zgarishlar
b o 'lib , ularning Viazm shiralari ta ’sirida yem irilishi-Avwvov/vo'zgarishdir. 
Hazm shirasi tarkibidagi gidrolitik fermentlar bu jarayonda katta ahamiyatga 
ega. O ziqli m o ddaning fizik va kim yoviy o'zg artirilish i hazm y o 'lid a
bosqichm a-bosqich am alga oshiriladi. Hazm y o 'lid a oziqli m oddalarning 
harakati, u n in g ayrim qism ida m a ’lum vaqtgacha ushlab turilishi, hazm 
shirasi bilan aralashishi silliq m uskullar faoliyati bilan bog'liq.
O ziqli m oddalarning depolim erlam ishi natijasida asosan m onom erlar 
hosil b o 'la d ila r. u lar ichakda qon va lim faga so 'rila d ila r, to 'q im a va 
hujayralarga yetib boradilar va u yerdagi m etabolizm da ishlatiladilar. Suv, 
m ineral tu z lar va ayrim organik m oddalar (vitam inlar) o 'zgarm agan holda 
qonga s o 'rila d i.
Hazm turlari.
Gidrolitik ferm entlam ing kelib chiqishi mohiyatiga qarab 
hazm xususiy, sim biont va autolitik kabi uch turga b o 'lin a d i.
X u su siy hazm
-m uayyan m akroorganizm da, uning hazm bezlarida, 
epitelial h u ja y ra larid a sintezlangan so 'la k , m eda va m eda osti, ingichka 
ichak ep iteliy si ferm entlari tom onidan am alga oshiriladi.
334

---

S im bion t
Ziazw-oziqli m o d d a lar g id ro liz i, m ak ro o rg an izm hazm
y o ‘lidagi bak teriy a va sodda h ayvonlar ferm entlari tom onidan am alga 
oshiradi. O dam larda bu turdagi hazm ning aham iyati kam . O vqatdagi 
kletchatka odam lard a sim biontlar ferm enti ta ’sirida y o 'g 'o n ichakda 
gidrolizga uchraydi.