O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Yuqori atmosfera bosimida nafas olish.
«awoslar, akvalanglar ish vaqtida 
yuqori bosim ga ega bo'lgan havodan yoki gazlar aralashm asidan sun’iy 
ravishda nafas oladilar. Suv ostida har 10 m etr tushgan sari bosim 1 
atmosferaga ortadi. A gar odam oddiy havodan nafas olsa, u holda azot gazi 
yog' to'qim asida eriydi. Azotning to'qimalardan difluziyasi asta-sekin bo'ladi. 
Shuning uchun ham g 'a w o s la r suv yuzasiga asta-sekin ko'tarilishlari kerak. 
Ayrim sabablarga k o 'ra suv yuzasiga tez k o 'tarilsa, g azlam ing qonda 
eruvchanligi kam ayib ketadi va yuqori bosim da erigan gazlar ajralib, 
pufakchalar hosil qiladi (qon «qaynaydi»). Erigan gazlar ichida eng havotirlisi 
azot gazi bo'lib, u asosan erkin erigan shaklda bo'ladi. Tez ko'tarilish oqibatida 
o'pkadan chiqib ulgurmaydi va qonda gaz pufaklari paydo bo'ladi, y a’ni 
gaz em boliyasi hosil qiluvchi kesson kasalligi kelib chiqadi. Muskul va 
b o 'g 'im la r d a kuchli o g 'riq la r p aydo b o 'la d i, bosh ay lan ad i, qusadi, 
xalloslaydi, (bem or) hushidan ketadi. Bunday hollarda birinchi yordam
ko'rsatish uchun qondan ajralib chiqqan gaz pufakchalarini yana eritib 
yuborish uchun qaytadan yuqori bosim sharoitiga tushirish kerak. Bu holat 
- emboliya miyaning muhim markazlarini qon bilan ta ’minlaydigan tomirlarda 
rivojlansa hayotga x av f tug'iladi. Shuning uchun ham g 'a w o s la r nafas 
oladigan gazlar aralashm asini azot o 'm ig a geliy gazi qo'shiladi. Natijada 
nafas olish yengillashadi, chunki geliyning zichligi azot zichligidan 7 marta 
kam, shu tufayli, nafas yo' llarining qarshiligi kamayadi. Geliy gazining qonda 
eruvchanligi o 'ta kam bo'lganligi uchun em boliya kasalligi kelib chiqmaydi.
Toza kisloroddan nafas olish.
Klinik am aliyotda ayrim hollarda yuqori 
atm osfera bosim ga ega b o 'lg a n kislorod bilan nafas oldirib davolaydilar. 
N afas olayotgan havoda yuqori parsial bosim ga ega b o 'lg a n kislorod 
d av o lo v ch i t a ’sir k o 'rs a ta d i. A m m o u zoq v a q t to z a k islo ro d bilan 
davolangach, aksincha ta ’sir k o 'rsa tish i ham m um kin. S o g'lorn odam lar 
shu sharoitda nafas oldirilsa, ularda to 'sh suyagi sohasida o g 'riq seziladi, 
ayniqsa ch u q u r nafas o lganda kuchayadi. O 'p k a n in g tiriklik sig 'im i 
ozayadi. M arkaziy nerv tizim ida o'zgarishlar bo'ladi. Bunday o'zgarishlar 
k elib c h iq ish ig a sa b ab , q o n d ag i a y rim fe rm e n tla r fao llig i p asay ib
(inaktivatsiya) ketadi (ayniqsa degidrogenazalar).
C hala tu g 'ilg a n chaqaloq uzoq vaqt kisloroddan ortiqcha k o 'p nafas 
olsa, gavham i fibroz to 'q im a si qoplab, k o 'z i k o 'rm a y qoladi ( k o 'r b o 'lib
qoladi).
330

---