O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Irritant
yoki nafas y o 'li shilliq q avatida jo y la sh g a n tez m oslashuvchi 
reseptorlar; 2. O 'p k a
ch o'zilg a n d a qo 'z g ‘aladigan
reseptorlar; 3. J- 
reseptorlar.
Irrita n t r e s e p to r la r
n a fa s y o 'lla r in in g e p ite lia l va su b e p ite lia l 
q a v a tla rid a jo y la s h a d i v a b ir v a q tn in g o 'z id a ham m e x an o -, ham
xem o resep to r vazifasim o 'ta y d i. Irritant reseptorlari ning q o 'z g 'a lis h
b o 's a g 'a s i c h o 'z ilish reseptorlariga nisbatan yuqoriroq. O 'p k a hajm i 
o'zgarganda irritant reseptorlarda qisqa m uddatli im pulslar paydo bo'ladi.
322

---

Shuning uchun ham bu reseptor tez m oslashuvchi m exanoreseptorlar 
nom ini olgan. Shuningdek, irritant reseptorlar nafas y o ’lidagi chang, har 
xil m oddalar bug’i (am m aik, efir, tamaki tutuni) ham da nafas y o ’li devorida 
hosil b o ’luvchi biologik faol m o d d a -g is ta m in bilan ham ta ’sirlanadi.
I rr ita n t r e s e p to r la r n i q itiq la s h o ’p k a n in g c h o ’z ilu v c h a n lig in i 
k a m a y tira d i. H ar x il k a s a llik la rd a ( b ro n x ia l astm a , o ’p k a sh is h i, 
inerm otoraks, kichik qon aylanish doirasida qonning dim lanib qolishi) 
irritant reseptorlar kuchli q o ’z g ’alad ilar va natijada xansirash yuzaga 
keladi.
T ra x ey a d ag i irrita n t rese p to rla rin in g q itiq lan ish i y o ’ta lg a sabab 
b o ’ladi.
O 'pka cho'zilishini sezuvchi reseptorlar.
Bu reseptorlar o ’pka hajmi 
o rtg a n d a q o ’z g ’alad i. N afas o lg a n d a bu re se p to rla rd a n boray o tg an
im pulslar ortadi va nafas chiqarganda esa kam ayadi. Bu reseptor sekin 
moslashuvi va har xil q o ’zg’aluvchanlikka ega ekanligi bilan xarakterlanadi.
J-reseptorlar.
Bu reseptorlar kichik qon aylanish doirasi kapillyarlari 
yaqinida alveolaning interstitsial to ’q im asida jo ylashgan.
U lar kichik qon aylanish doirasiga yuborilgan biologik faol moddalarga 
(М ., fenilgidiguanid) ta ’sirida q o ’z g ’aladilar. Bu resep to rlam in g asosiy 
ta ’sirlovchisi o ’pka to ’qim asi interstitsial suy u q lig in in g ortishidir. J- 
r e s e p to r la r n in g t u r g ’un q o ’z g ’a lis h i p n e v m o n iy a , o ’ p k a s h is h i, 
o ’p k an in g m a y d a q o n -to m irla ri em b o liy a si, k ic h ik qo n ay lan ish id a 
dim lanish kabi hollarda kuzatiladi.
J-reseptorlari q itiqlanganda tez va yuzaki nafas olish va reflektor 
bronxoqonstruksiya kuzatiladi.