O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

и
□
. .
Л
&
"
1
e
f
Я
1
...........
1
— .... 1 „ „I 
1___ 1 
- 
- 
‘ 
■
■
__ ■ 
1 
‘
О ' 
0,2 
0.3 
0,4 
0.5 
0,6 
0.7 
0,8 
0,9
Vaqt, s 
I
I
)
yurak sikli
(yurak urishlari minutiga 75 marta bo'lganda)
61-rasm . Yurak sikli va davrlari.
/. 
Bo ‘Imachalar; II. Qorinchalar, shtrix bilan belgilangan ustun sistola,
bo ‘yalmagan diastola; a) asinxron qisqarish b) izometrik qisqarish
(a+b taranglashish fazasi), d) xaydash fazasi, e) protodiastolik davr
f) izometrik bo ‘shashish davri, g) qorinchalarni qon bilan to ‘lish davri.
B o 'lm a c h a la r sistolasi tugagach qorinchalar sistolasi boshlanganda 
b o im a c h a la r b o ‘shashgan holda b o ‘ladi. H ar ikkala q orinchalar sistolasi 
b ir vaq td a boshlanadi.
Q orinchalar sistolasi u lam in g m uskullarini asinxron q isqarishi bilan 
boshlanadi. Uning davom iyligi 0,05 sek ga teng. Qisqarish to ‘lqini m iokard 
b o ‘ylab asta-sekin taraqalib, qo rin ch alam in g ham m a tolalariga birdan 
y o y ilm a y d i. Q o r i n c h a la m i n g s h a k li o 'z g a r a d i , ic h id a g i b o s im
o'zg a rm a y d i. Q orinchalardagi b archa m uskullar qisqarishga kirishgach, 
qorinchalar 
b o ‘sh lig ‘ida bosim o rta boshlaydi, atriventrikulyar klapan 
y o p ila d i. Bu d a v rd a y arim o y k la p a n la r h am b erk b o 'la d i, ch u n k i 
qorinchalardagi bosim aorta va o 'p k a arteriyasidagi bosim ga qaraganda 
hali p ast b o 'la d i. B u d av m i 
izom etrik qisqarish vaqti
deb ataladi va 0,03 
sek dav o m etadi. A sin x ro n va iz o m etrik q isq a rish davri b irg alik d a 
qorinchalam ing taranglashish davrini hosil qiladi (0,08 sek davom etadi).
Izom etrik qisqarish d avrida atrio -v en trik u ly ar k lap an lar yopiladi. 
N atijada b o 'lm ach alard a bosim ortadi. K orinchalarda ham bosim tez orta 
boradi chap qorinchada 70-90 m m sm ust, o 'n g qorinchada esa 15-20 mm 
sm u st ga yetadi.
T av aq ali va y arim o y k la p a n la r y o p iq h o ld a b o 'lg a n lig i u ch u n
qorinchalardagi qon hajm i o 'zg a rm a y d i. M iokard tolalarining uzunligi
272

---

o 'zg a rm a g an holda tarangligi ortadi. Q orinchalarda bosim orta boradi. 
Chap korincha dum aloq shaklga kirib, k o ‘krak qafasiga kuch bilan uriladi. 
Shu vaqtda V q o v u rg 'a sohasida o 'rta o 'm ro v c h iz ig 'id a n 1 sm ichkarida 
y urak turtkisini hosil qiladi.
Taranglashish davrining oxirida bosim o ‘ng qorinchada 25 mm sm ust, 
ch ap k o rin c h a d a 120 m m sm ust g ach a k o 'ta rila d i, ao rta va o 'p k a
arteriyalaridagi bosimda yuqori bo'lib qoladi. Yarimoysimon klapanlar ochilib, 
qon shu tom irlarga qarab harakat qiladi. Qonni haydash boshlanadi, u 0,25 
sek davom etadi. Qonni haydash davri ikki bosqichni o 'z ichiga oladi: tez 
haydash (0,12 sek) va sekin haydash (0,13sek). Bu davrda qorinchalarda 
bosim orta boshlaydi: chap qorinchada 120-130 mm sm ust, o 'n g qorinchada 
2 5 -3 0 m m sm u st g a c h a . Q o rin c h a la r m u s k u lla r in in g q is q a ris h i, 
atriventrikulyar klapanlam ingyopilishi, paysim on iplam ing taranglanishi 
o 'zig a xos tovushlam i hosil qiladi va bu tovushlar