O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Y ukstaglom erulyar kom pleks.
R enin va b io lo g ik faol m o d d a lar 
sintez qiluvchi hujay ralar y ig 'in d isi m orfologik jih a td a n uchburchak 
shaklini eslatadi. Bu uchburchakning ikki tom onini olib keluvchi v a o lib
383

---

ketuvchi arteriolalar, asosini esa distal n aychaning zich d o g ' hujayralari 
(m acula densa) hosil qiladi. K optokcha yaqinida afferent arteriolaning 
m uskul qavati shira ajratuvchi eppitelial hujay ralar bilan alm ashadi.
Siydik hosil ho ‘lish jarayon i.
Siydik hosil b o 'lish i birin ketin keluvchi 
uchta ja ra y o n n i o 'z ichiga oladi.
1 .K o p t o k c h a l a r d a g i f i l t r a t s i y a ( u l t r a f i l t r a t s i y a ) , b u y r a k
k o ptokchalarida qon plazm asidan suv va past m olekulali m oddalarni 
kanalchalarga o 'tish i- birlam chi siydikni hosil b o 'lish i.
2.K analchalardagi reabsorbsiya. Birlamchi siydikdan suv va filtratdagi 
organizm uchta zarur b o 'lg a n m oddalarni qonga qayta surilishi.
3.K analchalardagi sekresiya- organik m o d d alar va ionlam i qondan 
kanalchalar b o 's h lig 'ig a sekretor y o 'l bilan o 'tk az ilish i.
K o p to k c h a la rd a g i f iltr a ts iy a .
B u y ra k la rd a siy d ik h o sil b o 'lis h i 
b u y ra k k o p to k c h a la rid a qon p la z m a s id a g i su v v a p a s tm o le k u la li 
m oddalarni kanalcha b o 's h lig 'ig a sizib o 'tish id a n iborat.
S u y u q lik qon to m irla r b o 's h lig 'id a n k o p to k c h a la r b o 's h lig 'ig a
k o p to k c h a la r d ev o ri orq ali siz ib o 'ta d i. F iltrlo v c h i m e m b ran a uch 
kavatdan: k apillyarlar endoteliysi, bazal m em brana, visseral endoteliy 
yoki padotsitlardan iborat. K apillyarlar endoteliysida 50-100 nm diametirli 
tesh ik ch alar m avjud. Yirik m olekulali o qsillar bu tesh ik ch alar sohasida 
h im oya qavatlarini hosil qilib, g lobulinlar va album inlam i o'tk azm ay d i. 
Teshikchalar orqali shaklli elem entlar va oqsillam i o 'tish i chegaralangan, 
am m o qon plazm asida erigan past m olekulali m oddalar erkin o 'ta oladi.
K eyingi qavat bazal m em brana b o 'lib , filtrlanuvchi m oddalarni asosiy 
qalqoni hisoblanadi. U larning tesh ik ch alari k attaligi 3,4nm ga teng. 
T eshikchalar m o lekulalam i kattaligi, shakli va q u tbiga qarab o 'tish in i 
chegaralaydi. T eshikchalar ichki yuzasi m an fiy zaryadlangan b o 'lib , 
m anfiy zaryadli m oddalarni, jum ladan, oqsillam i o 'tkazm aydi.
P adotsitlar, m oddalarni filtrlovchi uchinchi qavatni tashkil qilib, uni 
o y o q c h a la ri b azal m e m b ra n a g a te g ib tu ra d i. P a d o tsit o y o q c h a la ri 
orasidan filtrlanuvchi suyuqlik o 'tad i. Bu teshikchalar album in va boshqa 
yuqori molekulali moddalarni o'tkazm aydi. K o'p kavatli filtr qon oqsillarini 
o 'tk az m ay d i v a oqsilsiz birlam chi siydik hosil qiladi.
M olekulyar o g 'irlig i 5500 dan past b o 'lg a n m oddalarni teshikchalar 
oson o 'tk az ad i. N orm al holatda suv bilan ultrafiltrat tarkibida barcha 
p ast m o le k u la li m o d d a la r b o 'la d i. Q o n n in g sh a k illi elem e n tla ri va 
oqsillarning aksariyat qism i bo 'lm ay d i.
Filtratsiya sodir bo'lishi uchun filtr, filtrlanuvchi suyuqlik va filtrlovchi 
bosim bo'lishi kerak. Filtmi tuzilishini ko 'rib chiqdik, filrtlanuvchi suyuqlik
384

---

esa qon plazm asi. F iltrlovchi b osim asosiy om illardan biri hisoblanadi. 
K o p to k c h a la r d a g i u l t r a f i l t r a t s i y a q o n n in g g i d r o s ta tik b o s im n i 
ta ’m inlaydi. Filtrlanish tezligini esa sam arali filrtatsiya bosim i belgilaydi. 
B u bosim ni quyidagi form ula bilan ifodalash m um kin:
P
-
P
- i p
f
P
I
f i l t r
g i d r
* 
o n k o ti k
k a p s u la i c h i d a g i g i d r o s t b o s in v
K o p to k c h a la rd a g i g id r o s ta tik b o s im d a n ( P gid), q o n p la z m a s i 
o q silla rin i o n k o tik b o sim i (P onk) va k a p su la ichi g id ro sto tik b osim
( P k a p s u i a i c h i )
y ig ‘indisini ay rim asiga teng.
Insonning buyrak koptokchalaridagi gidrostotik bosim 70 m m sim
ust, qon plazm asi oqsillarining onkotik bosim i 30 m m sim u st ga teng. 
K apsula ichi gidrotatik bosim esa 20 m m sim ust ga teng.
D em ak filtratsiya bosim i 70-(30+ 20)= 20m m sim ust ga teng ekan. 
F iltratsiya bosim yuqoridagi k o ‘rsatilgan om illar o ’zgarishiga qarab ortib 
yoki kam ayib ketishi m um kin. A gar insonda arterial bosim keskin pasayib 
ketsa siydik hosil b o iis h i to ’xtaydi.
F iltr la n is h ja ra y o n in i m iq d o riy k o ’r s a tk ic h i k o p to k c h a la rd a g i 
filtratsiy a tezligi bilan ifodalanadi. B uning uchun qon v a siydikdagi 
m a ’lum m oddalar m iqdori aniqlanib tekshiriladi. Shu m aqsadda qon biron 
b ir z a r a r s i z q o n p la z m a s i o q s i l l a r i b ila n b ir ik m a y d ig a n , 
reobsorb siy alan m ay d ig an va sekresiyalanm aydigan m odda yuboriladi. 
Bunga misol qilib inulin, mannit, kreatinin va boshqalam i keltirish mumkin.
F iltrlanish jaray o n in i quyidagi form ula bilan aniqlab topish m um kin.
C in = M in V /Pin
bu y erd a : S in-inulindan tozalan ish koeffitsiyenti. M in-siydikdagi 
inulin m iqdori, Pin-qon plazm asidagi inulin m iqdori, V -l m inutda ajralib 
chiqqan siydik m iqdori(m inutli diurez).
B ir m inutdagi filtratsiya hajm ini shu vaq t ichida qonning qancha 
inulindan halos b o ’lganligini k o ’rsatadi. Bu m iqdor inulindan tozalanish 
koeffitsiyenti deb ataladi.
K optokchalardagi filtrlanish tezligi erkaklarda 125 m l/m in, ayollarda 
esa 110 m l/m in g aten g .