O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Muloqot savollari:  
       1. Tuproqning umumfizik xossalariga nimalar kiradi? 
       2. Tuproq zichligi deganda nima tushuniladi? 
3. Tuproqning fizik-mexanik xossalariga nimalar kiradi? 
4. Tuproq qattiqligi deganda nima tushuniladi? 
5. Tuproqning fizik-mexanik xossalarini bilish nima uchun zarur? 
 
1.5. Tuproqning suv xossalari  
 
Tuproq  hosil  bo‘lish  jarayonida  sodir  bo‘ladigan  biokimyoviy 
o‘zgarishlar  suv  ishtirokida  amalga  oshadi.  Undan  tashqari, 
o‘simliklarning  oziqlanishi  va  rivojlanishi  tuproqning  suv  bilan 
ta’minlanganlik darajasiga bog‘liq. 
Tuproq  namligi  uning  hajmiga  nisbatan  foiz  hisobida  yoki  gektariga 
kubometr  va  mm  bilan  ifodalanishi  mumkin.  Tuproqdagi  nam  atmosfera 
yog‘inlari,  sizot  suvlari,  atmosferadagi  suv  bug‘larining  kondensasiyasi 
(quyuqlashuvi)  hamda  sug‘orish  suvlari  hisobidan  to‘planadi. 
Sug‘orilmaydigan  sharoitda  esa  tuproq  namligining  asosiy  manbai  - 
atmosfera yog‘inlaridir.  
Tuproqdagi suv nihoyatda muhim vа xilma-xil ahamiyatga ega bo'lib, 
tuproq  unumdorligi  va  o'simliklar  hosildorligini  belgiloychi  eng  muhim 
omillardan  biridir.  O'simliklarning  o'sib  rivojlanishi,  mikroorganizmlar 
faoliyati,  tuproqda  kechadigan  bаrchа  kimyoviy,  fizik-kimyoviy 

---

21 
jarayonlar,  insonlarning  ekinlar  hosildorligi  va  tuproq  unumdorligini 
oshirishga qaratilgan ishlab chiqarish faoliyati tuproqdagi suvning miqdori 
vа sifati bilan belgilanadi.  
Tuproqning  qattiq  qismi  bilan  o'zaro  mustahkam  bog'liqligi  va 
harakatchanlik darajasiga qarab tuproqda suvning quyidagi asosiy shakllari 
uchraydi: 
Bug‘simon  suv  –  tuproq  qatlamidagi  bo‘shliqlarda  erkin  harakat  
qiladi. Bug‘ sernam joydan nami kam tomonga, yuqori haroratli qatlamdan 
past  haroratli  qatlamga,  bosimi  ko‘p  joydan  kam  bosimli  joyga  erkin 
harakat  qiladi.  Bug‘simon  suvni  o‘simlik  o‘zlashtirmaydi.  Ammo 
quyuqlashib  suyuq  holga  o‘tgandan  (haroratning  pasayishi  natijasida 
kondensatsiya  hisobiga)  so‘ng  o‘simlikka  singadi.  Bunday  suv 
dehqonchilikda ahamiyatga ega emas.