О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/139
Sana24.02.2022
Hajmi7,93 Mb.
#246302
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   139
Bog'liq
tuproqshunoslikvadehqonchilik (2)

Саволлар:
1. Пахта етиштиришда тупрокха кандай ишлов бери­
лади?
2. Уруглар сифатига к,андай талаблар к,уйилади?
3. Чигит к;андай чукурликка ва меъёрда экилади?
4. Тупрокка угит солиш тартиби ва меъёри кандай?
5. Рузани сугориш тартиби ва меъёри кандай?
35-§. ПЛЁНКА ОСТИГА ЧИГИТ ЭКИШ
Пахта \осилдорлигини ошириш, эрта пишишни 
таъминлаш, тола чи^ишни купайтириш, сифатини ях- 
шилаш, умуман технология жараёнларини тубдан узгар- 
тириб ва пахта таннархини арзонлаштириш борасида 
олимлар ва мутахассислар тинмай изланиш олиб бор- 
мокдалар.
Узбекистон пахтачилик илмий-тадкицот института, 
К.ИШЛОК, 
хужалигини механизациялаштириш ва элект- 
рлаштириш институтининг 1987—1991 йилларда Анди- 
жон вилоятида олиб борган тажрибалари оддий ва куёш 
нуридан парчаланувчи плёнкалар остига чигит экиш 
мазкур усулнинг бир к,атор афзалликларини аникдаб 
берди.
150


ПЛЁНКА ОСТИГА ЧИГИТ ЭКИШ
Плёнка остига чигит экилганда усимлик оддий усул- 
га нисбатан кунига 3—4 даража исси*ушк ва ёругаикни 
куп олади.
Баравар ривожланиб толанинг пишиши, чигитнинг 
тулиши яхшиланади, натижада \осил эртанги булади. 
Шунингдек, оддий усулга нисбатан плёнка остига чи­
гит экилганда су гори ш ва кдтор ораларига ишлов бе- 
риш 50 фоизга камайиб, пахта таннархи бирмунча 
арзонлашади.
Плёнка остига чигит экиш учун биринчи навбатда 
ерларни танлай билиш керак. Бунинг учун унумдор, 
сизот сувлари якин булмаган, кучли шурланмаган тош- 
шагалли булмаган, тупрок,нинг механик таркиби урта- 
ча далалар танлаб олиниши лозим. Танлаб олинган да- 
лалар кузда икки кдгламли плуг ёрдамида 35—40 см 
чукурликда текис килиб сифатли шудгорланиши ке­
рак. Х,айдаш олдидан фосфорли, калийли угитлар йил- 
лик меъёрининг камида 50 фоизини ва гектарига 30— 
35 тоннадан чириган мах,аллий угит солиниши мак,сад- 
га мувофикдир.
Плёнканинг кдлинлиги 6—8 микрон булганлиги 
боис у тешилиб, йиртилиб кетмаслиги учун \айдалган 
ерлар гузапоя кдвдикдари ва куп йиллик бегона ут- 
ларнинг илдизларидан тула тозаланиши шарт. С унф а 
далаларни «зиг-заг» бороналари билан бороналаб, ер 
текислагич механизмлар ёрдамида четларини сифатли 
текислаш лозим.
Ба\орда ер текислашда яхши етилган оби-тобига 
келган далаларга техника куйилиши керак. Бунда ерлар 
яхши текисланиши, \аггоки ёнгокдек \ам кесак булмас- 
лигига эришиш зарур. Агар ерни тайёрлашда у етил- 
масдан эрта бошланса ер зичланиб, кеч бошланса сер 
кесак булиб крлишига олиб келиши мумкин.
Янги усулнинг к,улайлиги шундаки, тупрок,нинг 10 
см катламида \арорат 8—10°С даража булганда уруг 
экиш мумкин. Чунки, плёнка куёшнинг таъсирида туп- 
рокдаги \ароратни 3—4 даража оширади, чигит тула ва 
текис униб чикади, тез илдиз отади.
Плёнка остига экилган далаларда х,ар кандай об-
151


УСИМЛИКШ УНОСЛИК
х,аво шароитида х,ам к,атк,алок, булмайди. Тупрок, доимо 
майин ва юмшок, хдлатда сакданади. Плёнка туфайли 
олинаётган кушимча х,арорат тупрок,нинг пастки к,ат- 
ламидаги намликни бурлатиб тепа кисмига кутаради.
Намлик плёнкага етгач, яна куйига тушади. Туш- 
ганда х,ам намликнинг асосий к,исми чигит экилган 
жойга тушади. Натижада тупрокда нам етарли булиб 
чигит тула униб чик,ишга имконият яратилади.
Уруглик тайёрлаш. 
Плёнка остига экиладиган чи- 
гитнинг ута сифатли тайёрланиши жуда мух,имдир. Тай- 
ёрланган уруглик чигит биринчи тоифа сифатига эга 
булиши, колдик, тук микдори 0,03 фоиздан, механик 
шикастланиши 6 фоиздан ортмаслиги лозим. Илдиз 
чириш ва гоммоз касалликлари булмасликлари учун 
чигит сифатли дориланган булиши шарт.
Чигит экиш. 
Чигит 90 см схемада куш кдторлаб 
экилганда эгатнинг кенглиги 60 см, куш к,аторнинг 
оралиги 30 см ва кучатларнинг оралири 12 см булади. 
Шунда х,ар гектар ерга 180 минг туп кучат жойлашти- 
ришга эришилади. Махсус келтириладиган плёнканинг 
эни 55—60 см кенгликда булади. Унинг \ар бир ралта- 
ги 12—15 кг ни ташкил этади. 8 микронли к,алинлик- 
даги плёнкадан \ар гектарга 55—60 кг сарфланади. 
Плёнка ер юзасига 40—45 см кенгликда ёйилади, икки 
ёнидан 5 см дан тупрокда кумилади. Чигит махсус се- 
ялкада плёнка остига 3 см чукурликда экилади.
Унинг устига диск ёрдамида тупрок, ташланиб, бу 
тупрок, резина плёнкалар билан 1 см кдлинликда ош- 
маган \олда ёйиб кетилади. Агар плёнка устига туша- 
диган тупрок, белгиланган к,алинликдан ортиб кетса, 
ёрингарчиликда к,атк,алок, булиши мумкин. Шунга эри- 
шиш керакки, плёнканинг юзаси 2—5 см кенгликда 
очик, туриши шарт. Экиш сеялкаси орк,асидан албатта 
х;ар бир к,аторда назоратчи булиши керак. Сабаби сеял­
ка барабанида 12 та чигит тушадиган муштук булиб, 
уларга кесак ёки тупрок, тикдлиб к,олса, чигит тушмай 
к,олади. Барабанга 10 кг чигит сигади, лекин 7—8 кг 
дан солиш керак. Чунки чигит тула солинса, айланма 
муштукларга тушмаслиги мумкин. Хар бир уяга 4—5
152


ПЛЁНКА ОСТИГА ЧИГИТ ЭКИШ
тадан чигит экилиш керак. Ана шунда х,ар гектарига 
уртача 90—200 кг уруглик кетади. Якка к,аторлаб чигит 
90x15—1 схемада экилса, \ар бир гектарида уртача 148 
минг туп кучат сакутанади. Бу усулда чигит пуштага 
экилади. Пушталар имконияти борича эрта бахррда оли- 
ниши лозим. Сабаби бах,орда пушта олиш билан бирга- 
ликда азотли угит нормасининг 50 фоизини пушта- 
нинг уртасига бериш имкони булади.
Угатлаш. 
Фосфорли ва калийли угитлар йиллик меъ- 
ёрининг 50 фоизини кузда х,айдов олдидан далага со- 
линиши керак. Шунинг учун фосфорли ва калийли 
угитларнинг йиллик меъёрини 50 фоизини экиш жа- 
раёнида бериш тавсия этилади. Угатлаш меъёри асосан 
агрокимёвий картограммага к,араб белгиланади.
Угитларнинг кщган микдори гуза гуллаш даврида 
эгатнинг уртасига 12—15 см чукурликда культиватор 
ёрдамида берилади. Шуни таъкидлаш лозимки, гуза 
туп сонининг жорий усулга нисбатан куплиги, пахта- 
ни эрта пишириш, бажарилаётган агротехник тадбир- 
ларнинг самарали булиши учун озик^антиришни 20 
июнгача тугатиш керак.
Плёнка остига чигит экилган майдонлардан гекта­
рига камида 40—45 ц дан ^осил олиш учун йиллик 
меъёри: азот — 250, фосфор — 175, калий — 125 кг/га. 
Бу тавсия жойларда тупрок, шароитига ва хрсилдор- 
ликка к,араб узгариши мумкин.
Еузани сугориш. 
Чигит плёнка остига экилган май- 
донларда сугориш тартиби ва меъёрини белгилаш му- 
айян хужалик жойлашган тупрок, ва ик/тим шароитига 
мос равищца олиб борилади. Сугориш сони оддий усул­
да тупрок, икдим шароитига к,араб вегетация давомида
6—7 марта утказиладиган булса, бу усулда 3—4 марта 
утказилади ёки сугориш давридаги сув сарфи жорий 
усулга нисбатан 2—3 марта сугориш кам булади.
Fy3ara биринчи сувни бериш гуза ривожи ва \ола- 
тига к,араб белгиланади. Рузани биринчи сугориш мик­
дори 600—700 м3, кейинги сугоришда 700—900 м3 дан 
ошмаслиги керак. Рузани сугоришда эгатларнинг бош- 
ланиши, уртаси ва охирини бир хилда намлаш катта
153


У
с и м л и к ш у н о с л и к
а\амнятга эга булиб, ута захлатиб су гори ш тавсия этил- 
майди. Акс х;олда гуза туб сонининг куплиги, плёнка 
остида укитни ва намликни 
етарли булиши сабабли 
руза говлаб кетиши \амда \осилдорлик пасайиши мум- 
кин. Шу сабали эгатларни узунлиги ернинг нишабли- 
гига к,араб куш цаторли экилганда 50—60 м, якка 
к,аторли экилганда 60—70 м булиши мак,садга муво- 
фикдир. Шуни таъкидлаш лозимки, куш к,атор экил­
ганда барча сувлар якка эгатлаб сугорилади. Якка цатор 
экилганда эса куш эгатлаб сурориш мумкин.
К,атор ораларига ишлов бериш. 
Чигит плёнка остига 
экилган майдонларга \ам гуза к,атор ораларини куль­
тивация кдпишда жорий усулда фойдаланилаётган куль- 
тиваторлар ва унинг ишчи органларидан фойдалани- 
лади. Биринчи ишлов бериш тупрок, ^олати, намлик 
шароитига ва тупрок,нинг зичланишига к,араб уткази- 
лади. Биринчи культивацияда уртадаги ишчи органла- 
рини урнатиш чукурлиги 8—10 см, чеккадагиларни- 
кига эса 5—6 см, кейинги культивацияларга ишчи 
органлар мос равишда 10—12 ва 5—6 см чукурликка 
мулжаллаб созланади. Куш кдторлаб экилганда камров 
кенглиги 30—35 см, якка к,аторлаб экилганда эса чигит 
устига ёпилган плёнкалар кенглигига мос равишда соз­
ланади. Экиш схемаси 2 к,аторли ёки 1 каторли булиш- 
дан кдтъий назар руза катор ораларига ишлов беришда 
энг чеккадаги органлар рузадан 10—12 см узокликда 
жойлаштирилиб, \имоя майдони кдлдирилади. Бу \имоя 
майдони плёнкаларга зарар етказмайдиган, унинг ус­
тига тупрок, тушурмайдиган даражада булиши керак. 
Умуман, мазкур тадбирни ута э\тиёткорлик билан си- 
фатли бажариш керак. Культиватор органлари плёнка- 
ни суриб юбормаслиги, уни устига тупрок, тушурмас- 
лиги ва шикастлаб куймаслиги даркор.
Янги технологияда к,атор ораларига ишлов бериш 
жорий усулга нисбатан 3—4 маротаба кам утказилади. 
Культивацияда нобуд булмай кщ ган ёки плёнкани руза 
усиб чик,к,ан тешикларида пайдо булган бегона углар 
кул билан олиб ташланади. Ягана к,илишда куш к,атор 
экилганда биттадан, якка к,атор экилганда иккитадан
154


ПЛЁНКА ОСТИГА ЧИГИТ ЭКИШ
булик, кучатлар крлдирилади. Мазкур майдонларда кст- 
мон чопиги умуман утказилмайди. Плёнками гуза усиб 
чик^ан уя тешикчалари \а р доим тупрок, билан берк 
\олатда туриши лозим. Акс \олда плёнка остидан усиб 
чикдан бегона утлар тез ривожланиб плёнкани кутари- 
ши, йиртиши \амда плёнка остидаги \арорат ва нам- 
лик пасайишига олиб келиши мумкин.
Рузанинг усишини бош^ариш чоралари. 
Чигитни плён­
ка остига экилган майдонларда гуза кулай тупрок, ша- 
роитида булганлиги туфайли ривожланиш боск,ичлари 
\ам оддий усулга нисбатан тез утади. Руза барва^т гул- 
лаб тезда ^осилга киради. Шунинг учун усимликларни 
усиш ва ривожланиши бошк,ариб борилиши керак. Ж о- 
рий усулда асосан кулланиладиган ¡узани кулда чел- 
пиш урнига кимёвий препаратлар «Со-же-ан», Пике, 
Устикс препатларидан фойдаланилади.
Бу препатлар бугин к,иск,артирувчи ва усимликни 
тез ишланувчи препаратлар ^исобланади. «Со-же-ан» 
вегетация даврининг икки хил муддатида кулланилади. 
Биринчи муддат гуза шоналашда х,ар гектарига 45 ф ам м
ва кейингиси гуза тула \осилга кирганда 90 грамм 
жами гектарига 150 фамм сарфланади.
Писк ва Устикс препаратлари вегетация 
даврида 
асосан икки маротаба сепилади. Биринчиси \а р бир 
гуза тула гулга кириб, усимликда уртача 1 — 1,5 та кусак- 
лар \осил булганда гектарига 1,0 кг микдорда сепила­
ди.
Иккинчиси оммавий \осил тугиш даврида, яъни 
биринчи маротаба сепилгандан 12—15 кун кейин гек­
тарига 0,5 кг препарат сепилади.
Кучли усув хусусиятига эга булган гуза навларида, 
шунингдек, усиш жараёни устунлик кдлаётган пай- 
калларда ушбу препаратларнинг сарфи гектарига 2,0 
кг га етказилиши мумкин. Бу препаратлар уз ва^тида 
ёки белгиланган меъёрда сепилмаса рузанинг усмай 
Колиши ёки говлаб кетишига олиб келиши мумкин. 
Натижада \осилдорликка таъсир этади.

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish