О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

16-жадвал 
Моддий ресурслар самарадорлик кўрсаткичлари ва уларнинг маҳсулот ҳажми 
ўзгаришига таъсирининг таҳлили 
Кўрсаткичлар 
Режа 
Хақиқатда 
Фарқи (+,-) 
1. моддий харажатларнинг ўртача йиллик 
қиймати, минг сўм 
42843 
42043 
-800 
2.товар маҳсулоти, минг сум 
74260 
79797 
+5537 
3. товар маҳсулоти материал сиғими (сум) (1/2) 
0,5769 
0,5268 
-0,050 
4. материал сарфи ўзгаришининг таъсири (+.-) 
а) товар маҳсулоти таннархидаги моддий 
харажатларининг қимматлашиши (+), 
пасайиши
б) товар маҳсулотининг ҳажми, минг сўм –
3989:0,5769=6914 
х 
Х 
х 
х 
-3989 
+6914 
5. материал қайтими (2/1) 
1,73 
1,89 
+0,16 
Корхонада моддий харажатлар қайтими ўтган йилгига нисбатан +0,16 сўмга ортган. 
Моддий сарфлар сиғими эса –0,050 сўмга камайган. Моддий сарфлар сиғими ўзгаришининг 
маҳсулот таннархига таъсири –3989 минг сўмни, товар маҳсулот ҳажмига таъсири эса +6914 
минг сўмни ташкил этган. 
Давр харажаталари
таркибига маҳсулот ишлаб чиқариш таннархига киритилмайдиган 
хўжалик сарфлари киритилади. Уларни юзага чиқиш шакли ва ўрнига қараб қуйидагиларга 
ажратиш мумкин. 
-Сотиш харажатлари. 
-Маъмурий харажатлар. 
-Бошқа умумхўжалик харажатлари. 
Сотиш харажатлари
«Маҳсулот (иш бажариш, хизмат кўрсатиш) таннархига 
киритиладиган харажатлар, Маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизматлар) ишлаб 
чиқариш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларнинг шаклланиш 
тартиби тўғрисидаги Низомга мувофиқ ягона тартиблашни ва тўғридан–тўғри корхона 
фаолият натижавийлиги боғланиши тартибланган. 
Сотиш харажатларининг қопланиши корхонанинг дастлаб ҳисоб фойдасидан 
амалга оширилади. Маъмурий харажатлар қаторига корхона бошқаруви билан боғлиқ бўлган 
харажатлар киритилади ва уларнинг корхона сарфлари таркибидаги салмоғи сезиларли 
улушни ташкил этади. Бу бевосита раҳбарлар ва бошқарув аппаратини хизмати 
харажатларидир.
Бошқа умумхўжалик харажатлари қаторига юқоридаги таркибга киритилмаган 
харажатлар ишлаб чиқаришни такомиллаштириш, ўзлаштириш ва янги маҳсулотларни 
ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш билан боғлиқ бўлган харажатлар киритилади. 
108 
117 

---

шуни кўриш мумкинки, жорий даврда бир ходимга тўғри келадиган маҳсулот ҳажми ўтган 
йилга нисбатан 2535,9 минг сўмга ёки +31,4% га ортган. Шунингдек, бир ишчига тўғри 
келадиган маҳсулот ҳажми ҳам 2972,3 минг сўм ёки + 30,0% ўсишга эришилган. Бир кунлик 
ва бир соатлик меҳнат унуми кўрсаткичлари бўйича ўзгариш + 15127,2 (ёки + 38,2% ни) ни 
ташкил этган. Ишчиларнинг саноат ишлаб чиқариш ходимлари таркибидаги салмоғи