О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

Бу тизимли йўналтирилган аудит 
деб атала 
бошлади. 
Аудит ривожланишининг 3-босқичида текширувларни ва маслаҳатларни амалга 
оширишда мавжуд бўлган таваккалчиллика эътиборни қаратиш ва таваккалчиликларни 
самарали бошқаришга асосий эътиборни қаратди. Бунда мижоз фаолиятини текшириш, 
асосан хатолар ва товламачилик, таваккалчиллик максимал бўлган жойларда амалга оширила 
бошланди. Бу таваккалчиликка асосланган аудит деб аталади. 
70-йилларнинг бошида аудитнинг халқаро андозалари яратила бошланди. 
Англияда 
аудитор деб,- молиявий ҳисоботларни ишончлилигини назорат қилиш бўйича фаолият 
кўрсатувчи мутахассислар тушунилади. Францияда эса мустақил аудиторлик фирмалари 
молиявий назорат ва хизматнинг қуйидаги соҳаларида фаолият кўрсатишади: 
*
бухгалтерия ҳисобини юритувчи, ҳисоботларни тузувчи ва шу саҳода маслаҳат 
хизматини кўрсатувчи фаолият; 
*
молиявий ҳисоботлар ишончлилигини назоратини таъминловчи, ҳисоб варақалар 
бўйича комиссарлар.
АҚШда молиявий ҳисоботлар тўғрилигини текшириш дипломли жамоа бухгалтерлар 
томонидан амалга оширилди. 
Ҳамма ривожланган мамлакатларда бухгалтер-аудитор касбини эгалламоқчи бўлган 
кишиларга узоқ йиллар давомида ўқиш ва амалий фаолият билан шуғулланишга тўғри 
келади. Бу касб эгалари фаолияти доимо аудиторлар палатаси томонидан текшириб борилади 
ва аудиторлар палатасидан чиқиш аудиторлик фаолиятини давом эттиришни ман этади 
Аудитор хизматига бўлган эҳтиёж қуйидаги шарт-шароитлар сабабли пайдо бўлди: 
*
маъмурият томонидан объектив бўлмаган ахборотларни берилиши мумкинлиги 
(корхона эгаларига, инвесторларга, кредиторларга); 
*
қабул қилинадиган қарорларнинг натижаси ахборотнинг сифатига боғлиқлиги; 
*
ахборотни текшириш учун махсус билимларнинг зарурлиги. 
Бу шарт-шароитлар мустақил экспертлар хизматига бўлган жамоа эҳтиёжининг пайдо 
бўлишига олиб келди. Шу мустақил экспертлар махсус тайёргарликка, малакасига, 
тажрибага ва шу турдаги хизматни амалга ошириш учун рухсатномага эга бўлиш талаб 
106 
119 

---

Хс – корхона ва умумжамият ҳарактерида бўлмаган сабаблар таъсирида ишдан 
бўшаганлар сони (ўз аризасига кўра ва меҳнат интизомини бузганлиги сабабли ишдан 
бўшаганлар); 
Х – ходимларнинг рўйхатдаги ўртача сони. 
Ходимлар қўнимсизлиги бевосита уларни ишга қабул қилиш ва бўшатиш бўйича 
айланмаларни ҳисоблаш асосида тўлдирилади. Ходимларни ишга қабул қилиш 
коэффициенти ҳисобот даврида ишга қабул қилинган ходимлар сонини уларнинг ўртача 
сонига бўлиш асосида аниқланади.