O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

ahya 
va 
sug`orilmaydigan yerlar — 
adraga 
bo`linar edi. Shuningdek, yer egaligining 
amlok 
(davlat yerlari), 
mulk 
(xususiy yerlar) va vaqf (masjid va madrasa yerlari) shakllari ham 
mavjud edi. Xon, amaldorlari va ularning qarindoshlari soliqdan ozod edilar. 
Yirik yer maydonlari diniy muassasalar tasarrufida bo`lgan. Xonlikda jami sug`orma 
yerlarning 40 foizi masjidlar mulkiga berilgan. Masalan, 64 ta masjid va madrasa XIX 
asrning so`nggi choragida 205 ming tanobdan ziyod yerga egalik qilgan. Xonlar 
dindorlarga nisbatan hurmat-izzatda bo`lishgan. Ularning ko`pchUigi soliqlardan ozod 
etilgan. XIX asrning oxirida qariyb 4 ming ruhoniylar oilasi barcha soliqlardan ozod 
etilgandi. 
Soliq va majburiyatlar 
Yerning katta qismi Rossiya imperiyasi tasarrufiga o`tishi sababli, xonlik 
ma’muriyati zararni yangi soliqlar joriy etish yoki ilgari mavjudbo`lganlarini oshirish yo`li 
bilan qopladi. Xiva xonligida turli majburiyatlar, (doimiy yoki favqulodda) soliqlarning 
qariyb 25 turi bo`lgan. Bu yig`imlar miqdori xonlar va amaldorlar zo`ravonligiga bog`liq 
bo`lgan. Dehqonlar yer solig`i — 
solg`ut, 
chorva solig`i — 
zakot, 
o`tloqlardan 
foydalanganlik uchun 
cho`ppuli, 
turarjoylari uchun 
o`tov 
solig`i to`lashgan. 
Bunday soliqlardan tashqari dehqonlar turli-tuman majburiyatlar — 
begorni 
bajarishga ham majbur edilar. Sug`orish tizimi bilan bog`liq bo`lgan ishlar — 
kachi 
ular 
orasida eng og`iri bo`lgan. Xiva dehqonlari har yili kanallarni tozalashga, ko`tarmalarni 
qurish va qayta tiklashga, to`g`onlar va ko`priklarni ta’mirlashga chiqishlari lozim edi. 
Dehqonlar o`z ish qurollari va ovqati bilan kelishgan. Ishga chiqmaganlar esa muayyan 
mablag`ni xazinaga to`lashi shart bo`lgan. Jarchi o`z foydasiga 
"afanakpuli” 
yig`gan, 
ishlar nazoratchisi va mutasaddisi ham o`z ulushini olgan. Sug`orish tizimidagi ishlar 
dehqonlarni ezib ishlatishning eng og`ir shakllaridan biri edi.. 
Aholining 90 foizini tashkil etgan dehqonlar sug`orma yerlarning atigi 5 foiziga 
egalik qilishardi. Yersiz va kam yerli dehqonlar esa yirik zamindorlar yerlariga va vaqf 
yerlarida ishlab berishardi. Dehqonlar ulushbay yoki hosilning teng yarmi tizimi bo`yicha 
mehnat qilishgan. Ishlar yakunlanganidan keyin odatda yer egasiga hosilning 40—50 
foizini berishgan. Ulushchilar