O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

K.P. Kaufman
niqoblash maqsadida bir guruh mahalliy 
sotqin tabaqa 
vakillarini O’rta hukumat bilan kelishgan holda Peterburgga 
yuborishga qaror qiladi. Bu vakillar asosan rus davlatiga sodiq, rus 
qo`shinlariga har tomonlama yordam ber
 
gan kishilardan tashkil topgan edi. Vakillar ro`yxatiga Shayx-ul-Islom Nosir mulla 
Isoq (Turkiston shahridan), Qozi Mirza Talashpan (Chimkentdan), oqsoqol Amin Suni 
Shayxov (Iqon qishlog`idan), Duglat qabilasining biyi mayor Xudoybergan (Avliyootadan), 
qora qirg`iz qabilasining biyi Baytiq Kanap (Avliyootadan), Saidazimboy Muhammadboev 
(Toshkentdan), Eshonxon Imomxonov (Toshkentdan), qozikalon Yusufho`jaAbdullaho`jaev 
(Ho`janddan), oqsoqol Abduqaffor Sarimsoqov (Jizzaxdan) va boshqalar kiritilgan edilar. 
1867 yil mart oyida Peterburgga yetib kelgan Turkiston vakillarini eng oliy darajada izzat-
ikrom bilan kutib olinadi. Ular tuzilgan rejagaasosan hukumat nozirliklarida, saltanat 
saroyida, Ermitajda, xalq kutubxonasida, muzeylarda, fanlar Akademiyasida, zoologiya 
bog`ida; Petropavlovsk qal`asida, fabrika va zavodlarda, savdo birjasi, magazinlarda, teatr va 
tsirkda, kasalxonalarda, saltanat bog`ida (Tsarskoye selo) va boshqa diqqatga sazovor 
joylarda bo`ladilar. Bunday “mehmondo`stlik” ning bosh maqsadi Rossiya davlatining 
qudratini namoyish qilishdan iborat edi. Turkiston vakillarini hatto podsho Aleksandr II ning 
o`zi qabul qiladi. Ular “oliy hazratga” go`yo Turkiston aholisining rus davlati tobeligiga 
olinganligidan baxtiyorligini, mangu sodiqligini izhor etuvchi maktubni topshirganlar. Bu 
maktubga Toshkent, Turkiston, Ho`jand, Chimkent va boshqa joylarning kattalaridan 59 kishi 
imzo chekishga majbur bo’lgan edilar.
Ana shu tariqa chor ma`murlari Turkiston general-gubernatorligi tarkibidagi aholi 
go`yo o`z ixtiyori va istagi bilan rus davlati fuqaroligiga 
“o`tgan”ligini jahonga namoyish qilishga uringan edi. Turkistonda 
esa qonli va qirg`inbarot urushni davom ettiradi. Jumladan 1867 yil 
7 iyunda rus askarlari Jizzax va Samarqand o`rtasida joylashgan 
Yangiqo`rg`onda 25 ming kishilik Buxoro qo`shini va xalq 
ko`ngillarini tor-mor keltiradi. 
1868 yil 1 mayda Samarqand ostonasidagi Cho`ponota 
tepaligida shiddatli va beayov jang bo`ladi. 2 mayda Samarqand 
shahri taslim bo`lishdan o`zga chorani topmaydi. Buxoro amiri 
Muzaffarxon bu xabarni eshitgach, shu darajada dahshatga tushdiki, 
jahl ustida bu “shum xabar”ni keltirgan xabarchini osib o`ldirishga 
farmon beradi. Amirning chorasiz va ilojsiz vasvasasi asta-sekin 
yig`igaaylanadi. U “xudo meni Samarqanddan maxhum qilgandan ko`ra jonimni olgani 
yaxshi edi”, deb oh-fig`on chekadi. Chunki Sohibqiron Amir Temurning poytaxtini 

---

199 
g`ayridinlar bosib olishi juda katta yo`qotish ediki, bu voqea butun islom dunyosida kuchli 
aks sado berdi. Amir Muzaffarning xalqi o`rtasida obro`si tushib