O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

kutvol 
(qal’abon) qo‘lida edi. 
Xiva qo‘shinlarida 
sarkardalar 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Sarkardalar bir necha 
yuzdan bir necha minggacha bo‘lgan navkarga boshchilik qilganlar. Yurishlar paytida 
sarkarda 
boshchiligida 
tug‘ 
(bayroq) 
qo‘tarib 
borilgan. 
Bayroq 
ko‘tarib 
boruvchilarga 
tug‘begi 
boshchilik 
qilgan. 
Qo‘shinda 
yuzboshi, 
panjshohboshi
(ellikboshi), 
dahboshi 
(o‘nboshi), 
qorovul, mahram, navkar 
kabi vazifalar 
bo‘lgan. 
Navkarlar soliqlar va turli majburiyatlardan ozod qilinganliklari bois katta yer egalarini 
qattiq himoya qilganlar. Xiva qo‘shinida dehqonlardan olinadigan navkarlardan tashqari, 
turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlar va boshqa ko‘chmanchi xalqlar askarlari ham bo‘lib, ular 
xonga majburiy ravishda ma’lum miqdorda askarlar berganlar. 
Xonlikdagi diniy hamda qozixona unvonlari. 
Xivada davlatni boshqarish bo‘yicha 
islom dini mafkuraviy asosni tashkil etgan. Qonunlar shariat tartib va yo‘riqlari asosida amal 
qilgan. 
Shayx ul-islom – 
xonlikdagi eng yuqori martabali kishi edi. U diniy marosimlarning 
aniq bajarilishi ustidan nazorat qilgan. Marosimlar paytida shayx ul-islom xonning o‘ng 
tomonida o‘tirish huquqiga ega bo‘lgan. 
Qozi ul-quzot (qozi kalon) – 
musulmon huquqi va qonunlar bajarilishini shariat 
asosida nazorat qilgan. Qozi kalon poytaxtda o‘z devoni va mahkamasiga ega bo‘lgan. 
Viloyat markazlarida ham 
viloyat qozisi 
bo‘lgan. Ular mahkamalarining nomi 
Dor ul-
qazo 
deb atalgan. Lashkarlardagi qonun-qoidalar ketidan 
qozii askar
(askar qozisi) nazorat 
qilib, sha’riy masalalarni hal etib turgan. 
Mufti – 
qozilarning huquqshunoslari hisoblangan. Ular biror ish ko‘rilayotgan paytda 
ishtirok etishlari, hukmona tuzishlari va hukmlarning to‘g‘riligini tasdiqlash uchun hujjatlarga 

---

169 
muhrlarini bosishlari lozim edi. Xivada bosh mufti yettita bo‘lib, barcha muftilarning xon 
yonida o‘rni bor edi. Lashkarda o‘zining