O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

4518-§. Gidrooksidlar

Bu guruhga kiradigan minerallar orasida eng muhim ahamiyatga ega bo‘lgan gidratlar yoki gidrooksidlar deb yuritiladigan minerallar, yana metallarning oksidlar tarkibidagi kislorod va OH gidrooksil guruhi bilan hosil qilgan birikmalari kiradi. Masalan, magniy oksidi – MgO o‘rnida Mg(OH)₂, aluminiy oksidi Al₂O₃ o‘rnida 2AlO(OH) yoki 2Al(OH)₃.

Gidrooksidlarning aksariyati past haroratda hosil bo‘ladi. Juda issiq iqlimli maydonlarda tarkibidagi suvni yo‘qotib yana oksidlarga aylanadi.

Brusit – Mg(OH)₂. Tarkibida 69 % MgO va 31 % H₂O mavjud. Mineral trigonal singoniyali bo‘lib, qatlam-qatlam holda tuzilgan.

Brusit mineralining uchraydigan kristallari qalin taxtachasimon shaklli, talkka o‘xshash varaqsimon agregatlar holida uchraydi. Brusitning rangi oq, rangsiz, ba’zan biroz yashil tusda bo‘ladi va sadafdek yaltiraydi. Brusitning qattiqligi – 2,5, solishtirma og‘irligi – 2,4. Brusit erigan magniy birikmalarning ishqorli muhitda gidrolizlanishi natijasida yuzaga keladi. Brusitning juda katta uyumlari magniyga xomashyo hisoblanadi.

Gyotit – HFeO₂. Mineralning nomi shoir Gyote (1749–1832) sharafiga qo‘yilgan. Tarkibida Fe₂O₃ – 89,9 %, H₂O – 10,1 % bo‘ladi. Rombik singoniyali. Odatda, kristallari ignasimon, ustunchasimon qiyofalarda bo‘ladi. Ko‘proq minerallarning ichki tuzilishi ingichka radial yoki parallel tolalardan iborat oqiq buyraksimon shakllarda bo‘ladi (32-rasm).

32-rasm. Gyotitning oqma agregati.

Gyotitning rangi to‘q qo‘ng‘irdan qoragacha. U yarim metalldek yaltiraydi. Qattiqligi – 5,5, solishtirma og‘irligi – 4,0–4,4. Gyotitni ignasimon yoki ustunsimon kristall shakllarida ko‘ramiz. U asosan ekzogen mineral bo‘lib, doimo kollomorf yoki metakolloid massalar shaklida tarqalgan. Demak, getit yer yuzasining eng ustki qismida kislorod va suv etarli bo‘lgan sharoitda hosil bo‘ladi. Bu mineral ham temir olishda xomashyo hisoblanadi.

Psilomelan – mMnO·MnO₂·nH₂O. Kimyoviy tarkibi o‘zgaruvchan: MnO – 60–80 %, H₂O – 4–6 % atrofida. Rombik singoniyali, ko‘pincha konsentrik zonal tuzilishdan oqiq shakllar yoki dendritsimon gardlari ham uchraydi. Uning rangi qora ba’zan qo‘ng‘ir-qora, yarim metall kabi yaltiraydi. Qattiqligi – 4–6, solishtirma og‘irligi 4,44,7; ancha mo‘rt. Bu guruhga kiradigan minerallar ma’danlarning oksidlanish zonalarida cho‘kish yo‘li bilan hosil bo‘ladi.