O‘. P. Umurzoqov, A. J. Toshboyev

Yangi texnika va texnologiyalardan foydalanishning ijtimoiy- iqtisodiy samaradorligini aniqlash

Fermer xo‘jaligida fan-texnika taraqqiyoti mavjud texnikani takomillash- tirishni, yangi, samarali texnikani, texnologiyani, xomashyoni, materiallarni yaratish va joriy qilish, shuningdek, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil qilishni hamda yaxshilashni o‘z ichiga oladi. Fan-texnika taraqqiyoti ishlab chiqarishni intensivlashtirish va uning samaradorligini oshirishning hal qiluvchi yo‘nalishlaridan biridir.

Fermer xo‘jaligi ishlab chiqarishidagi texnika taraqqiyotining muhim yo‘nalishi texnikani muntazam ravishda takomillashtirishdan, eskirgan texnikani yangi, unumli va tejamli texnika bilan almashtirishdan iborat.
Fermer xo‘jaligida texnikani takomillashtirish mashinalar, agregatlar va mexanizmlar quvvatini, ishlash tezligini oshirish, ko‘p jismoniy mehnat
sarflanishini talab qiluvchi moddiy mashinalardan yarim avtomat va avtomat mashinalar hamda liniyalarga, kompleks mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan sexlar hamda korxonalarga o‘tish yo‘li bilan bormoqda.
Fermer xo‘jaligida ishlab chiqarishning intensiv texnologiyasi qo‘llanilmoqda. Bularning hammasi ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga yordam beradi. Shu sababli kichik biznes yoki katta hajmdagi qishloq xo‘jaligi korxonasi yangi texnologiyani joriy qilsa, iqtisodiy samaradorlikka ega bo‘ladimi, yo‘qmi shuni hisob-kitob qilish kerak. Agarda yangi texnologiyani ishlab chiqarishga joriy qilganda, iqtisodiy samaradorlikka erishsagina bunday texnologiyani tezda joriy qilish kerak. Aks holda, yangi texnolgiyani joriy qilishdan hech qanday naf bo‘lmaydi. Yangi texnika va texnologiyalardan foydalanishning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin:

Bunda:
Pq=(Ut x St)-(U1 x S1) x A


Pq – iqtisodiy samaradorlik, (foyda) so‘m;
Ut, St – yalpi mahsulotning yangi texnikani qo‘llashdagi «t» davridagi bahosi va tannarxi;
U1, S1 – yangi texnikani qo‘llashdan oldingi yalpi mahsulotning bahosi va tannarxi;
A – «t» davrdagi mahsulot hajmi.

Formula (UtxSt)>(U1xS1) bo‘lganida, yangi texnologiyani qo‘llash fermer xo‘jaligining yuqori iqtisodiy samara berishi tushuniladi.






F
Qisqacha xulosalar
ermer xo‘jaligi moddiy-texnika resurslaridan foydalanishi natijasida ishlab chiqarish jarayonida yuqori samaradorlikka erishadi. Unda jonli mehnat sarfi tejalib, mahsulot hajmi, mehnat unumdorligi oshadi. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligida yangi fan-texnika, texnologiya va chet el tajribalarini qo‘llash hisobiga ham samaradorlikka erishilmoqda. Respublikamiz agrar sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan chet el texnikalari va texnologiyalari talab darajasida faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularning iqtisodiy samaradorligini aniqlash usullari keng

yoritilgan bo‘lib, resurslardan foydalanish ko‘rsatkichlari hisob-kitob qilinmoqda. Amaliyotga ushbu yangi texnikalarning ish faoliyati samaradorligini aniqlash uslublarini joriy etish zarur.