O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

9- misol. Ishqalanish shkivi va muvozanatlangan arqonli shaxta ko‘targichi yuritmasi uchun dvigatellar quvvati hisoblansin va yuklama diagrammasi qurilsin. Ko‘targichning ish unumdorligi 2520 kN/soat. Yuritma ishqalanish shkivi bilan umumiy o‘qda bo‘lgan ikkita dvigatel orqali amalga oshiriladi.
Asosiy hisoblash ma’lumotlari:
Shaxtaning chuqurligi N = 915 m.
Foydali yukning og‘irlik kuchi G = 58,8 kN.
Har bir qutining og‘irligi Gk = 58,8 kN.
Har bir qutidagi vagonchalarning og‘irlik kuchi Gb = 58,8 kN.
Bosh va muvozanatlovchi arqonlarning 1m ga to‘g‘ri keladigan umumiy og‘irlik kuchi Garq = 106 N/m.
Ishqalanish shkivining diametri dsh.i = 6,44 m.
Ishqalanish shkivining og‘irlik kuchi Gsh.i = = 143 k•N.
Ishqalanish shkivining inersiya diametri Dsh.i = = 0,67 dsh.i.
Yo‘naltiruvchi shkivlar diametri dy.sh = 5 m
Har bir yo‘naltiruvchi shkivning og‘irlik kuchi Gsh.i = = 47,5 kN.
Yo‘naltiruvchi shkivning inersiya diametri Dy.sh = = 0,7 dy.sh.
Ko‘targichning nominal tezligi Vn = 16 m/s.
Ko‘tarishdagi tezlanish a1= 0,89 m/s2.
Ko‘tarishdagi sekinlashish as= 1 m/s2.
Siklning davri ts = 89,2 s.
Ishqalanish foydali yukning 20% ga ko‘payishida hisobga olinadi.
293
Yechimi. Quyidagi formula bo‘yicha dvigatelning taxminiy quvvatini
tanlaymiz
G
P
3
n
n
1,2 1,2 58,8 10 16
1000 1000
1130 kW. J 
= = =
Dinamik momentlarning ta’sirini oldindan 1,25 koeffitsiyent bilan
hisobga olamiz. Ikkita dvigatelning zaruriy quvvatini olamiz:
P = 1,25Pn = 1,25•1130 = 1400 kW.
Har bir dvigatelning quvvatini 700 kW deb qabul qilamiz.
Dvigatelning nominal tezligi:
n
dsh.i
2 2 16
6,44
4,96 rad/ s (47,5 ayl/min). J 
w= = =
700 kW quvvatga va w = 4,96 rad/s ga ega bo‘lgan dvigatel uchun
J = 27,3103 kg•m2 ikkita dvigatelning inersiya momenti:
2•J = 54,6•103 kg•m2.
Qarshilik momentini ishqalanish shkivi aylanasi bo‘yicha ta’sir
etayotgan hisobiy zo‘riqish bo‘yicha aniqlaymiz:
d
M Gsh.i
s 2
=1,2 =1,2 58,8 3,22= 227kN m.
294
7.7- rasmda bitta siklda ishlash uchun tezlik diagrammasi n = f (t)
keltirilgan.
Tezlanish vaqti:
a
t1
1
16
0,89
18s. J
= = =
7.7- rasm. Shaxta ko‘targichining yuklama diagrammasi.
Qutining tezlanish davomida bosib o‘tgan yo‘li:
a t
h
2 2
1 1
1
0,89 18
2 2
144,3m. 
= =
Sekinlanish vaqti:
a
t n
s
s
16
1
16s.
J
= = =
Qutining sekinlanish davomida bosib o‘tgan yo‘li:
a t
h
2 2
s s
s
1 16
2 2
128m. 
= =
Turg‘un (o‘rnatilgan) tezlikda harakatlanishga to‘g‘ri keladigan
yo‘l:
295
h2 = H - h1 - hc = 915-144,3-128 = 642,7 m
Turg‘un (o‘rnatilgan) harakatdagi vaqti:
h
t 2
2
n
642,7
16
40,2s.
J
= = =
Pauza vaqti:
h2 = H - h1 - hc - t2 - tc =
= 89,2-18 - 40,2 - 16 = 15 s.
Dinamik momentni aniqlash uchun tizimning dvigatel o‘qiga
keltirilgan umumiy inersiya momentini aniqlaymiz.
Ishqalanish shkivining inersiya momenti:
J m R
3
2 2
sh.i sh.i sh.i
143 10
9,81 4
(0,67 6,44) 

= = =
3 2 = 69,510 kgm .
Yo‘naltiruvchi shkivning inersiya momenti:
J m R
3
2 2
y.sh y.sh y.sh
3 2
47,5 10
9,81 4
(0,7 5)
14,8 10 kg m .




= = =
=
296
Yo‘naltiruvchi shkivning aylanish tezligi:
d
n 3
y.sh
y.sh
2 216
5
6,4 10 rad/ s. 
J
w = = =
Ikkala yo‘naltiruvchi shkivlarning dvigatel o‘qiga keltirilgan inersiya
momenti:
J y.sh 3 3 2
y.sh
6,4
4,96
2 2 14,8 10 49,5 10 kg m .





w
w
=
Tizimning barcha aylantiruvchi qismlarining keltirilgan inersiya
momenti:
J1 = (54,6 + 69,5 + 49,5)103 = 173,6•103 kg•m2.
Tizimning ilgarilama harakatdagi qismlarining og‘irlik kuchi:
Gumum = G + 2Gkl + 2Gb + GarqLark,
bu yerda:
Lark  2H + 90 = 2•915 + 90 = 1920 m.
90 m ishqalanish shkivi va yo‘naltiruvchi shkiv g’ildiraklarini o‘rab
olish hisobiga qo‘shiladi:
Gumum = 58,8 + 2•47,75 + 2•29,4 + 0,106•1920=
= 416,7 kN.
297
Tizimning ilgarilama harakatlanayotgan massalaridan keltirilgan
umumiy inersiya momenti:
d
G
J
2 2 3
umum n 3 2
2 2 2
416,7 16 10
9,81 9,81 4,96
442 10 kg m .



J
w
= = =
Barcha tizimning keltirilgan inersiya momenti:
J = J1 + J2 = (173,6 + 442)•103 =
= 615,6•103 kg•m2.
Yuritmaning tezlanayotgandagi inersiya momenti:
d
dt
М 3
din.s
4,96
16
615,6 10 

w
= = - =
3 = - 190,510 Nm= - 190,5kNm.
Dvigatel momenti: M = Ms + Mdin
Tezlanish: t1 = 18 s; M1 = 227 + 171 = 398 kN•m
Turg‘un (o‘rnatilgan) rejim: t2 = 40,2 s; M2 = 227 kN•m
Sekinlashish: ts = 16 s; Msek = 227-190,5 = = 36,5 kN•m
Pauza: t4 = 15 s.
Olingan ma’lumotlar bo‘yicha 7.7- rasmda bitta sikl uchun elektr
yuritmaning yuklanish diagrammasi qurilgan M = f (t).
Ushbu rasmda dvigatel o‘qidagi quvvat grafigi keltirilgan:
P¶ = Mw•10-3, kW.
Yuklama diagrammasi bo‘yicha ekvivalent momentni aniqlaymiz:
298
М
2 2 2
е
398 18 227 40,2 36,5 16
0,75 18 40,2 0,75 16 0,5 15
260kN m. 

= = 
0,5; 0,75 — dvigateldagi ventilyatsiyani hisobga oluvchi koeffitsiyent.
Dvigatelni o‘ta yuklanishga tekshirib, quyidagi ifodaga ega
bo‘lamiz:
M
M
1
2
398
260
= =1,52< 2
Ikkita dvigatelning ekvivalent quvvati:
Pe = Mewn10-3 = 260•4,96•10-3 = 1290
kW < Pn=1400 kW.
Demak, dvigatel qizish va qisqa vaqtli yuklama rejimini
qanoatlantiradi.