O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

1. Rostlash diapazoni. Maksimal wmaks tezlikni minimal wmin tezlikka nisbati bilan aniqlanadi:
D = wmaks/wmin.
Elektr yuritmalarni rostlashning zamonaviy tizimlari teskari bog‘lanishlar hisobiga aylanish tezligi diapazonini anchagina kengaytirish imkonini beradi. Turli sanoat mexanizm va mashinalari turli
123
rostlash diapazonini talab qiladi. Masalan, metall qirqish dastgohlarining
bosh mexanizmlarining rostlash diapazoni D = (4 : 1) - (100 : 1) va
undan yuqori bo‘ladi, universal dastgohlarning uzatish mexanizmlari
1000 : 1 va undan ortiq diapazonda ishlaydi. Gazeta qog‘ozi
tayyorlanadigan mashinalar rostlash diapazoni doirasi D = 3 : 1; yuqori
sifatli qog‘oz tayyorlaydigan dastgohlarni esa D = 20 : 1. Ayrim prokat
stanlarining rostlash diapazoni D = (20 : 1)ѐ(25 : 1) ga teng.
2. Rostlash ravonligi. Ma’lum rostlash diapazoni oralig‘idagi
ustuvor tezliklar soni bilan tavsiflanadi. Ravonlik koeffitsiyenti Krav ikkita
bir-biriga qo‘shni tezliklar nisbati bilan aniqlanadi:
К i
rav
i 1 
w
w
=
.
Bu yerda wi va wi-1, mos ravishda i- va i-1- rostlash pog‘onasidagi
tezliklar. Mazkur tezlikdan mumkin bo‘lgan darajadagi yaqin tezlikka
sakrash qancha kam bo‘lsa, ravonlik shuncha yuqori bo‘ladi. Bir
rostlash pog‘onasidan ikkinchisiga ravonlik bilan o‘tish ishlov
berilayotgan mahsulot sifatini belgilaydi. Amalda ikkita tezlikka ega
bo‘lgan asinxron dvigatellar eng kam rostlash ravonligiga ega.
O‘zgarmas tok dvigateli tezligi yakorga qo‘yilayotgan kuchlanishni
yoki qo‘zg‘atish chulg‘amidagi magnit oqimini o‘zgartirib
rostlanadi.
3. Yuritmani rostlashdagi tejamkorlik uni yaratish va foydalanishga
ketgan sarf-xarajatlar bilan tavsiflanadi.
Tejamkorlikni baholashda rostlash jarayonidagi energiya isrofining
kamligi katta ahamiyatga ega. Tezlikni rostlashda hosil bo‘ladigan
quvvat isrofi DP yuritma FIK aniqlaydi:
P
P P
2
2+ D
h=
124
bu yerda: P2 — dvigatel o‘qidagi quvvat.
Rostlashning turli usullari uchun tezlikni rostlashdagi energiya isrofi turlicha bo‘ladi. Agar rostlash kuchli (yakor, stator, rotor) zanjirda amalga oshirilsa nisbatan katta, qo‘zg‘atish chulg‘ami zanjiri orqali amalga oshirilganda esa anchagina kichik qiymatga ega bo‘ladi. Chunki o‘zgarmas tok qo‘zg‘atish chulg‘ami zanjirining quvvati yakor zanjiri quvvatining 1—5% ni tashkil qiladi.