O o ’ ’ z z b b e e

Spread
 
= 
n
i

a
i
 ,
Bu erda i
a
– daromad keltiruvchi aktivlardan olingan foizning o‘rtacha darajasi; 
i
n
– bank majburiyatlari bo‘yicha to‘langan foizning o‘rtacha darajasi. 
Foiz risklarini boshqarishda bankning foiz siyosati ishlab chiqilishi jarayonida foiz 
stavkalarining yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishini hisoblashning boshqa 
yondashuvlari ham mavjud: 
Spread
= 
,
i
АСФ
i
i
n
a
ПСФ









ПСФ
ПСФ
АСФ
i
АСФ
Bu erda, i
ASF(PSF)
– bozor kon’yukturasi ta’siriga yo‘liqqan aktivlar 
(passivlar)ning o‘rtacha foiz stavkasi. 
Foiz riskini minimallashtirish uchun bankning aktiv va passiv operatsiyalar 
bo‘yicha siyosati o‘zaro bog‘liq bo‘lishi zarur. Ushbu moslashtirilgan darajani quyidagi 
spred koeffitsienti orqali hisoblash mumkin: 
Spred koeffitsientining normativ darajasi 1.25%. SHuni nazarda tutish kerakki, bu 
normativ ko‘rsatkich inflyasiya sur’atini hisobga olmaydi. Banklarni kredit va depozit 
operatsiyalarining asosiy vazifalaridan biri spredni boshqarishdir. Bank filiallariga 
qaytarib berish sharti bilan ko‘rsatiladigan pul mablag‘i ko‘rinishidagi moliyaviy 
yordamdan olinadigan foydani baholashda spred modeli qo‘llaniladi. Bankning sof 
daromadini spred modeli yordamida baholash bankning ichki oborot hisobini va o‘z 
mablag‘larini kreditlash, ya’ni bruttoni anglatadi.

---

116
Turli GEP (aktiv va passivlar o‘rtasidagi farq) holatlaridagi foiz stavkalarini 
o‘zgarishini hisobga olgan holda quyidagi bank daromadining egri chizig‘ini tahlil 
qilamiz. 
Bu holat aktivlar va passivlarning muddatlari to‘g‘ri kelmasligi hamda daromad egri 
chizig‘ini siljish tezligining nomutanosibligidan dalolat beradi. Agar foiz stavkalarining 
o‘zgarish yo‘nalishi bankning GEP pozitsiyasiga qarama-qarshi bo‘lsa, bank bozor 
talablariga moslashish uchun etarli darajada egiluvchan bo‘lishi kerak.
Egiluvchanlik – o‘zgarishlarga bo‘lgan ta’sirchanlik ko‘rsatkichi. Moliyaviy 
aktivlarga aloqador holatlarda, narx egiluvchanligi uning foiz o‘zgarishini foiz o‘zgarish 
stavkasiga bo‘lgan nisbati bilan ifodalanadi, ya’ni 
Foiz stavkalari o‘sishidan kelib chiqqan ssudaga bo‘lgan talab manfiy kattalik 
hisoblanadi (E<0), chunki aktivlar bahosining o‘zgarishi va foiz stavkalari qarama-qarshi 
bog‘liqlikka ega. Egiluvchanlikni modul qiymatining oshishi bank riskini o‘sishiga olib 
keladi. Egiluvchanlikning manfiy qiymatininig oshishi bilan ssudalar berish ehtimoli 
kamayadi. Agar elastiklikni modul qiymati narx oshgan holatlarda uncha katta bo‘lmasa, 
u holda ushbu risk darajasi bilan ko‘zda tutilgan natijaga erishish mumkin, ya’ni 
So‘s(b)= So‘s(fs)* E 
Ushbu ifoda elastiklikning foiz stavkalari o‘sishining sur’ati uchun to‘g‘ri keladigan 
narx o‘sishining ushbu sur’atiga ta’sirini ifodalaydi. Foiz stavkalarining ko‘rsatilgan 
o‘zgarishlarida aktivlarning egiluvchanligi qancha katta bo‘lsa, ular narxining tebranishi 
shuncha katta bo‘ladi. Foiz stavkalarining o‘zgarish tezligi to‘g‘risidagi prognozga 
asoslanib bankning GEPini tartibga solish qobiliyati foiz stavkalarida “o‘ynashga” imkon 
beradi. Ushbu o‘yin GEPni yoki aktiv va passivlarni boshqarishga tegishli. GEP-usuli 
bankka foiz riskini minimallashtirishga imkon beradi (1-jadval). Musbat GEPdan manfiy 
GEPga o‘tish holati daromadlar egri chizig‘ining eng egilgan nuqtasiga to‘g‘ri keladi va 
egiluvchan balansni talab qiladi. Ushbu holatda bankning asosiy vazifasi foiz stavkasini 
o‘zgarishidan samarali foydalanishdir. Foiz stavkalarining o‘zgarishida “o‘ynash”ni 
istamagan bank GEPni nolli holatga keltirib foiz riskini kamaytirishi mumkin. 

---

117
Shu bilan aktiv va passivlarni boshqarish maqsadi ko‘rsatilgan risk darajasida foiz 
daromadlarini maksimallashtirishdan iborat yoki berilgan foiz daromadi darjasida riskni 
minimallashtirishdan iboratdir. Bank menejmenti sohasidagi maslahatchi D.Keyts shuni 
tasdiqlaydiki, bankning ideal holati-bu potensial balanslangan holatda bo‘lishi kerakki, 
bu holat foiz stavkasi dinamikasiga mos kelishi kerak. Ushbu ta’rif bozor o‘zgarishini 
prognoz qilish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan yirik bo‘lgan banklar uchun mos keladi. Aks 
holda bank katta zararlar ko‘rishi mumkin.
1-Jadval