O. M. Yoriyev Buxoro davlat universiteti umumiy kimyo

moli, sirka va benzoy kislotalar yoki ularning xlorangidridlari 
ishlatiladi:
н
о н
н
о н
atsetanilid
piridin
NH2+ 
C-Cl -------- ►
 
NH-C
II 
-HCl
o
о
benzanilid
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Atsillash reaksiyalarining teziigi arilaminlarning asosligi 
va atsillovchi reagentning faolligiga bog‘liq. Reagentlaming 
faolligi qatorda quyidagi tartibda oshib boradi:
Karbon kislota < karbon kislota angidridi < karbon kislota 
xlorangidridi
Anilidlar kislotali va ishqoriy 
muhitda 
qizdirilganda 
gidrolizlanadi:
Azometinlar olish. Arilaminlar aromatik aldegidlar bilan 
reaksiyaga kirishganda azometinlar (Shiff asoslari) hosil 
bladi:
Azometinlar suyultirilgan kislotalar ta‘sirida amin va 
aldegidga parchalanadi:
A
c
6
h
5-
n h
-
c
-
r
 + H20
> C6H5NH2 + HO-C-R
II
о
II
о
o
H20(H+)
>
c
6
h
5-
n h
2+
c
6
h
5-
c
^
u
н
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Izonitrillarning hosil blishi. Birlamchi aromatik aminlami 
xloroform va ishqorning spirtdagi eritmasi bilan qizdirilganda 
badby izonitrillar hosil bladi (izonitril reaksiyasi, A.Gofman, 
1868):
Д 
+ 
—
C6H5-NH2+CHCl3+3 KOH — ►
 C6H5-N = C : + 3 H20 + 3 KCl
Bu reaksiyadan birlamchi aminlarni sifatjihatidan aniqlashda 
(ajraladigan izonitrillarning hididan) foydalaniladi.
Nitrit kislotaning ta‘siri. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi 
aromatik aminlar nitrit kislota bilan turlicha reaksiyaga 
kirishadi.
Birlamchi aromatik aminlar nitrit kislota bilan diazotirlash 
reaksiyasiga kirishib, arendiazoniy tuzlarini hosil qiladi:
0-5° C 
+ -
Аг - NH2+NaN02 + 2 HX ------- ►
[Аг - NJ X + NaX + 2 H20
Ikkilamchi alkilaromatik aminlar nitrit kislota ta‘sirida N-nitro- 
zoaminlarni hosil qiladi. Mineral kislotalar bilan qizdirilganda 
N-nitrozoaminlarning nitrozo guruhi yadroning p-holatiga tadi 
(Fisher-Xepp qayta guruhlanishi):
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

/ СН3 
/ СН3
( r ^ r
N ' Н 
0-5° С 
r ^ ^ |- N - N = 0
IQT +NaN
0
’+HCiT
5
^rLQr 
•
-н 20
N-nitrozo- 
N-metilanilin
СН
3
HCl ning spirtdagi 
n
—н
eritmasi bilan 
qizdirish 
0=N
Jg r'
p - nitrozo-N-metilanilin
Uchlamchi dialkilaromatik aminlar nitrit kislota ta‘sirida 
p - nitrozobirikmalarni hosil qiladi:
(CH3)2N 
+ NaN0
2
+ HCl 0' 1Q°C»> (CH3)2N 
N =
0
p -n itr oza -N,N-dimetilanilin
Arom atik aminlar halqasida boradigan elektrofil 
alm ashinish reaksiyalari
-NH2, -NHR va -NR2 guruhlari aromatik halqa faolligini kes- 
kin oshirib, elektrofil rinbosarlarni orto- va para- holatlarga 
ynaltiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---