O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

 
To‘g‘ilish, o‘lim va tabiiy ko‘payish koeffitsiyentlari (aholining 1000 kishiga 
nisbatan 2016-yilgi ma’lumotlar) 
 
To‘g‘ilish 
vaqti 
O‘lish 
koef. 
Tabiiy 
o‘sish. 
koef 
Gudak- 
lar o‘limi 
koef. 
O‘rtacha umr davri 
erkak 
lar 
ayollar 
Butun dunyo 
24 
9 
15 
62 
64 
68 
Afrika 
41 
13 
28 
90 
53 
56 
Amerika 
22 
7 
15 
34 
69 
74 
SH.Amerika 
15 
9 
6 
8 
72 
79 
Markaziy Amerika 
29 
5 
24 
37 
18 
74 
J. Amerika
25 
7 
18 
47 
65 
71 
Karib havzasi 
23 
8 
15 
39 
67 
72 
Osiyo 
24 
8 
16 
62 
64 
67 
Javnubiy-G‘arbiy 
Osiyo 
31 
7 
24 
51 
65 
69 
O‘rta va Janubiy 
Osiyo 
31 
10 
21 
79 
60 
61 
Janubi-Sharqiy 
Osiyo 
26 
8 
18 
53 
62 
66 
Sharqiy Osiyo 
17 
6 
11 
40 
68 
72 
Rossiya 
9 
16 
7 
19 
59 
72 
Avstraliya 
va 
Okeaniya 
19 
8 
11 
24 
71 
74 
Yevropa 
11 
11 
0 
10 
70 
77 
Aholining soniga tabiiy ko‘payish bilan birga uning mexanik harakati yoki migratsiyasi 
ham ancha ta’sir ko‘rsatadi. Migratsiyaning sababi turlicha bo‘lishi mumkin. 
Asosiy sabab iqtisodiy sababdir, lekin siyosiy, diniy va boshqa sabablar ham bo‘ladi. 
Agar aholi ikki davlat orasida ko‘chib yursa tashqi migratsiya bir davlat doirasida bir joydang 
ikkinchi joyga ko‘chib yursa, ichki migratsiya deb ataladi. Agar boshqa bir davlatga doimiy yoki 
uzoq muddat yashash uchun ko‘chib kelinsa emigratsiya deb ataladi. O‘zi yashab turgan 
davlatdan boshqa davlatga doimiy yoki uzoq muddatga yashash uchun ketilsa emigratsiya deb 
ataladi. Kelganlar (immigrantlar) bilan ketganlar (yemmigrantlar) orasidagi farq migratsiya 
saldosi deb ataladi. Agar migratsiya saldosi musbat bo‘lsa immigratsiya emmigratsiyadan, 
manfiy bo‘lsa emmigratsiya immigratsiyadan ustun bo‘ladi. 

---

Aholining tashqi migratsiyalari juda qadim zamonalarda vujudga kelgan bo‘lib, o‘rta 
asrlarda buyuk geografik kashfiyotlar bilan bog‘liq ravishda davom etgan, lekin kapitalizm 
davrida u juda rivojlandi. Eng “katta migratsiyasion portlash” XIX asrda boshlandi. Yevropa 
asosiy emigratsiya markazi bo‘lib qolgan edi. Emiratsiya boshlangan vaqtdan to ikkinchi jahon 
urushigacha Yevropadan 60 mln. odam ko‘chib ketdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin tashqi 
migratsiyalar geografiyasi sezilarli o‘zgardi. AQSH, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya, 
shuningdek Isroilga doimiy yashash uchun immigratsiyalar hamon kelayotgvan bo‘lsa ham, 
qit’alararo migratsiya umumiy miqdori kamaydi. Lekin qit’alar ichidagi migratsiyalar kuchaydi. 
Shu bilan birga mehnatkashlar migratsiyasi deb ataluvchi ko‘chishlar ayniqsa keng tus oldi. 
Ayniqsa G‘arbiy Yevropa o‘ziga ishchi kuchini tortadigan asosiy hududga aylandi. Undan 
tashqari Shimoliy Amerika hamda neft chiqaruvchi arab mamlakatlari ham asosiy ishchi kuchini 
qabul qiluvchi hududlar hisoblanadi. XX asrning ikkinchi yarmida tashqi migratsiyaning yangi 
shakli, ya’ni “bilak kuchi” ning ketishidan farq qiluvchi “oqillar ketishi” deb nom olgan 
migratsiya paydo bo‘ldi. Bu ko‘chib ketishning mohiyati xorijiy olimlar muhandislar, vrachlar va 
boshqa xil yuqori malakali mutaxssislarni yuqori to‘lanadigan mamlakatlarga ketishidir. Bu 
migratsiya turini qabul oluvchi eng markazlardan biri AQSH dir. aholi ichki migratsiyasining bir 
qancha turi mavjud bo‘larga aholining qishloq joylardan shaharlarga ko‘chib kelishi kiradi. Bu 
hol migratsiyaning ko‘lami hozirgi vaqtda shunchalik kattalashib ketdiki, uni “XX asrda 
aholining buyuk ko‘chishi” deb ataladigan bo‘ldi.